Merhaba Sevgili 9. Sınıf Öğrencileri,

Coğrafya bilimi, dünyamızı anlamak ve yorumlamak için bize rehberlik eden köklü ve dinamik bir alandır. Bu ders notu, "Coğrafya Biliminin Gelişimi" konusundaki bilgilerinizi pekiştirmeniz ve sınavlara daha iyi hazırlanmanız için hazırlandı. Test sorularınızda karşılaştığınız ana konuları kapsayan bu notlar, coğrafyanın tarihsel yolculuğunu, önemli bilim insanlarını ve bu bilimin gelişimini etkileyen dönüm noktalarını özetlemektedir.

Hazırsanız, coğrafyanın büyüleyici dünyasına bir yolculuğa çıkalım!

🎓 9. Sınıf Coğrafya Biliminin Gelişimi Test 2 - Ders Notu ve İpuçları

Bu ders notu, coğrafya biliminin İlk Çağ'dan günümüze kadar olan gelişimini, bu süreçte öne çıkan bilim insanlarını, eserlerini ve coğrafyanın ilerlemesinde etkili olan önemli olayları kapsamaktadır. Özellikle çağlara göre coğrafyanın özellikleri ve önemli şahsiyetlerin doğru eşleştirilmesi üzerinde durulacaktır.

Coğrafya Nedir ve Kökeni

• Coğrafya Kelimesi: "Coğrafya" kelimesi, Yunanca "geo" (yer, yeryüzü) ve "graphos" (yazmak, tasvir etmek) kelimelerinin birleşimiyle oluşmuştur. Anlamı "yeryüzünü tasvir etmek" veya "yeryüzü hakkında yazmak"tır.
• Coğrafya Kelimesini İlk Kullanan: Coğrafya kelimesini bilimsel anlamda ilk kullanan kişi Eratosthenes'tir (M.Ö. 3. yüzyıl). Aynı zamanda Dünya'nın çevresini hesaplamaya çalışan ilk bilim insanlarından biridir.

Coğrafya Biliminin Tarihsel Gelişimi

1. İlk Çağ'da Coğrafya (Antik Dönem)

• Bu dönemde coğrafya, daha çok gözlem ve tasvire dayalıdır. Seyahatler ve keşifler yoluyla bilgi birikimi sağlanmıştır.
• Coğrafyanın metodolojisi (yöntem bilimi) bu çağda oluşmaya başlamıştır. Sistematik gözlem, ölçüm ve haritalama denemeleri yapılmıştır.
• Önemli Temsilciler:
  • Thales: Dünyanın şekli hakkında düşünceler ileri sürmüştür.
  • Heredot: "Tarihin Babası" olarak bilinir, seyahatlerini ve gözlemlerini eserlerinde coğrafi bilgilerle harmanlamıştır.
  • Eratosthenes: Coğrafya kelimesini ilk kullanan, Dünya'nın çevresini hesaplayan ilk bilim insanlarından.
  • Strabon: "Geographika" adlı eseriyle tanınır, dönemin coğrafi bilgilerini derlemiştir.
  • Batlamyus (Ptolemaios): "Coğrafya Rehberi" (Geographike Hipgesis) ve "Büyük Gök Sistemi" (Megale Syntaksis / Almagest) adlı eserleriyle tanınır. Coğrafyacı, gökbilimci ve matematikçidir. Dünya haritası oluşturmuştur. İlk ve Orta Çağ arasında bir köprü kurmuştur.
  • Poseidonios: Dünya'nın çevresini Eratosthenes'ten sonra tekrar hesaplamıştır.

💡 İpucu: İlk Çağ'da coğrafya, felsefe ve matematik gibi diğer bilim dallarıyla iç içe gelişmiştir. Haritacılık ve evrenin yapısı üzerine ilk düşünceler bu dönemde ortaya çıkmıştır.

2. Orta Çağ'da Coğrafya (İslam Dünyasının Altın Çağı)

• Avrupa'da coğrafya biliminin durakladığı bu dönemde, İslam düşünürleri ve bilim insanları coğrafyaya büyük katkılar sağlamıştır.
• Seyahatler, ticaret yolları ve hac ziyaretleri coğrafi bilgilerin artmasına neden olmuştur.
• Önemli Temsilciler:
  • Biruni: Coğrafya, astronomi, matematik alanlarında önemli eserler vermiştir. Dünya'nın çapını hesaplamış ve "Kitabü'l-Cemahir" gibi eserler yazmıştır.
  • Harizmi: Matematik ve coğrafya alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
  • Muhammed İdrisi: "Kitab-ı Rucari" (Roger'ın Kitabı) adlı eseriyle tanınır, dönemin en kapsamlı dünya haritalarından birini çizmiştir.
  • İbn-i Batuta: Geniş coğrafyalarda yaptığı seyahatleri "Seyahatname" adlı eserinde toplamıştır. Hindistan ve İslam dünyasının büyük kısmını gezmiştir.
  • Kaşgarlı Mahmut: "Divan-ı Lügati't-Türk" adlı eserinde Türk dünyasının coğrafi özelliklerine yer vermiştir.
  • İbn-i Haldun: "Mukaddime" adlı eserinde beşeri coğrafya ve sosyolojiye önemli katkılar sağlamıştır.
  • Ali Kuşçu: Astronomi ve matematik alanında önemli bir bilim insanıdır, coğrafyaya dolaylı katkıları olmuştur.

⚠️ Dikkat: Orta Çağ'da İslam dünyası coğrafya biliminin bayrağını taşırken, Avrupa'da skolastik düşünce nedeniyle bilimsel gelişmeler yavaşlamıştır.

3. Yeni Çağ'da Coğrafya (Coğrafi Keşifler Dönemi)

• Pusulanın icadı, gemicilik teknolojisindeki gelişmeler ve Rönesans'ın etkisiyle coğrafi keşifler ön plana çıkmıştır.
• Bu dönemde Dünya'nın şekli ve büyüklüğü hakkında doğru bilgiler edinilmiş, yeni kıtalar ve deniz yolları keşfedilmiştir.
• Önemli Temsilciler ve Keşifler:
  • Bartelmi Diaz: Ümit Burnu'nu keşfeden Portekizli kaşif.
  • Vasco da Gama: Ümit Burnu'nu geçerek Hindistan'a ulaşan ilk Avrupalı.
  • Kristof Kolomb: Amerika kıtasına ulaşan ilk Avrupalı (Batı Hint Adaları sanmıştır).
  • Macellan: Dünya'nın etrafını dolaşan ilk kaşif (seferini yardımcısı Del Cano tamamlamıştır). Bu keşif, Dünya'nın yuvarlak olduğunu kanıtlamıştır.
  • Piri Reis: "Kitab-ı Bahriye" adlı eseri ve dünya haritalarıyla tanınan önemli bir Türk denizcisidir. Bilinen en eski Türk haritasının yapımcısıdır.
  • Katip Çelebi: "Cihannüma" adlı eseriyle Osmanlı coğrafyasına büyük katkılar sağlamıştır.
  • Evliya Çelebi: "Seyahatname" adlı eseriyle Osmanlı coğrafyasını ve kültürünü detaylı bir şekilde anlatmıştır.
  • Seydi Ali Reis: "Mir'atü'l-Memalik" (Ülkelerin Aynası) adlı eseriyle Hint Okyanusu seferlerini ve coğrafi bilgilerini aktarmıştır.

💡 İpucu: Coğrafi keşifler, sadece yeni yerler bulmakla kalmamış, aynı zamanda haritacılık, astronomi ve gemicilik gibi alanlarda da büyük gelişmelere yol açmıştır.

4. Yakın Çağ'da Coğrafya (Modern Coğrafyanın Temelleri)

• Sanayi Devrimi ve bilimsel düşüncenin yaygınlaşmasıyla coğrafya bilimi daha sistematik ve analitik bir yapıya bürünmüştür.
• Fiziki ve beşeri coğrafya ayrımı belirginleşmeye başlamıştır.
• Önemli Temsilciler:
  • Alexander Von Humboldt: "Fiziki Coğrafya'nın Kurucusu" olarak kabul edilir. Doğa bilimleri ve coğrafya alanında yaptığı çalışmalarla tanınır. "Kozmos" adlı eseri vardır.
  • Carl Ritter: "Beşeri Coğrafya'nın Kurucusu" olarak kabul edilir. İnsan ve çevre ilişkilerini incelemiştir. "Coğrafya Bilimi" adlı eseri vardır.
  • Friedrich Ratzel: Siyasi coğrafya ve antropoloji coğrafyasına önemli katkılar sağlamıştır.
  • Vidal de La Blache: Bölgesel coğrafya ve possibilizm (imkancılık) akımının önemli temsilcilerindendir.
  • Alfred Wegener: Kıtaların kayması teorisini ortaya atmıştır (20. yüzyıl başları).

⚠️ Dikkat: Alfred Wegener gibi bilim insanları modern coğrafyanın önemli isimleri olsa da, İlk Çağ'da değil, çok daha yakın bir dönemde yaşamışlardır. Çağlara göre bilim insanlarının doğru yerleştirilmesi önemlidir.

5. Günümüzde ve Cumhuriyet Döneminde Coğrafya

• Coğrafya, günümüzde çok daha uzmanlaşmış alt dallara ayrılmıştır (klimatoloji, jeomorfoloji, hidrografya, nüfus coğrafyası vb.).
• Teknolojinin gelişmesiyle (CBS, uzaktan algılama, GPS) coğrafi analiz ve haritalama yetenekleri büyük ölçüde artmıştır.
• Cumhuriyet Dönemi Türk Coğrafyacıları:
  • Sırrı Erinç: Türkiye coğrafyasına büyük katkılar sağlamış, jeomorfoloji alanında önemli çalışmaları vardır.
  • Besim Darkot: Nüfus ve yerleşme coğrafyası alanında öne çıkmıştır.
  • Hayati Doğanay: Bölgesel coğrafya ve coğrafya eğitimi üzerine çalışmaları vardır.
  • Erol Tümertekin: Şehir coğrafyası ve nüfus coğrafyası alanında önemli eserler vermiştir.
  • F. Sabri Duran: Türkiye coğrafyası üzerine önemli çalışmaları vardır.
  • İbrahim Atalay: Türkiye'nin iklimi ve bitki örtüsü üzerine çalışmalarıyla tanınır.

💡 İpucu: Cumhuriyet dönemi coğrafyacıları, genellikle Türkiye'nin fiziki ve beşeri özelliklerini detaylı olarak inceleyerek bilim dünyasına önemli katkılar sağlamışlardır.

Coğrafya Biliminin Gelişimini Etkileyen Önemli Olaylar (Kronolojik Yaklaşım)

• Pusulanın İcadı: Özellikle Yeni Çağ'daki coğrafi keşiflerin önünü açmıştır.
• Rönesans: Bilimsel düşüncenin ve keşif arayışının canlanmasına neden olmuştur.
• Coğrafi Keşifler: Dünya'nın haritasının tamamlanması, yeni kıtaların ve deniz yollarının keşfi.
• Matbaanın İcadı: Coğrafi bilgilerin ve haritaların daha hızlı yayılmasını sağlamıştır.
• Sanayi Devrimi: Beşeri coğrafyanın gelişimini tetiklemiş, şehirleşme, nüfus hareketleri ve kaynak kullanımı gibi konuları ön plana çıkarmıştır.
• Büyük Göç Hareketleri: Nüfus coğrafyası ve beşeri coğrafya çalışmalarını etkilemiştir.

⚠️ Dikkat: Bu gelişmelerin kronolojik sırasını bilmek, coğrafya biliminin evrimini daha iyi anlamanıza yardımcı olur. Sanayi Devrimi, bu gelişmeler arasında günümüze en yakın olanıdır.

Umarım bu ders notları, coğrafya biliminin gelişimini daha iyi anlamanıza ve sınavlarınızda başarılı olmanıza yardımcı olur. Unutmayın, coğrafya sadece ezberden ibaret değildir; aynı zamanda dünyayı anlama ve yorumlama becerisi kazandırır. Başarılar dilerim!