Merhaba sevgili 6. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "Tamlamalar" konusu üzerine hazırlanan testlerde başarılı olmanız için size rehberlik edecek. Tamlamalar, Türkçede kelimelerin bir araya gelerek yeni anlamlar oluşturduğu önemli bir konudur. Bu not sayesinde hem konuyu tekrar edecek hem de sık yapılan hatalardan kaçınmak için ipuçları edineceksiniz. Hazırsanız, tamlamalar dünyasına bir yolculuğa çıkalım!

Tamlamalar Nedir?

Tamlamalar, en az iki kelimenin bir araya gelerek bir kavramı, bir varlığı veya bir özelliği karşılamasıyla oluşan kelime gruplarıdır. Türkçede iki temel tamlama türü vardır: İsim Tamlamaları (Ad Tamlamaları) ve Sıfat Tamlamaları.

İsim Tamlamaları (Ad Tamlamaları)

İsim tamlamaları, iki veya daha fazla ismin bir araya gelerek oluşturduğu kelime gruplarıdır. Bu tamlamalarda birinci kelimeye tamlayan, ikinci kelimeye ise tamlanan denir. Tamlayan ve tamlanan, aldıkları eklere göre farklı türlere ayrılır.

• Tamlayan Ekleri: -ın, -in, -un, -ün (veya -n, -nin, -nun, -nün)
• Tamlanan Ekleri: -ı, -i, -u, -ü (veya -sı, -si, -su, -sü)

1. Belirtili İsim Tamlaması

Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı tamlama türüdür. Tamlayan, tamlananın kime veya neye ait olduğunu belirtir.

• Örnekler:
  • Okulun kapısı (Okul + -un, Kapı + -sı)
  • Çocuğun oyuncağı (Çocuk + -un, Oyuncak + -ı)
  • Dünya'nın uydusu (Dünya + -nın, Uydu + -su)
  • Komşunun tavuğu (Komşu + -nun, Tavuk + -u)

⚠️ Dikkat:

• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına başka kelimeler girebilir (Örnek: "evin eski kapısı").
• Tamlayan veya tamlanan yer değiştirebilir (Örnek: "Pastalarını çok beğenmişti annesinin." aslında "annesinin pastalarını" demektir).
• Tamlayan veya tamlanan zamir olabilir (Örnek: "Onun kalemi", "İşlerin hepsi").

2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Sadece tamlananın ek aldığı, tamlayanın ise ek almadığı tamlama türüdür. Tamlayan, tamlananın ne olduğunu, neden yapıldığını, ne işe yaradığını veya hangi türden olduğunu belirtir.

• Örnekler:
  • Okul bahçesi (Okul, Bahçe + -si)
  • Deniz suyu (Deniz, Su + -yu)
  • Deprem felaketi (Deprem, Felaket + -i) - Burada tamlayan (deprem), tamlananın (felaketin) sebebini bildiriyor.
  • Sokak lambası (Sokak, Lamba + -sı)
  • Kaldırım taşları (Kaldırım, Taş + -ları)
  • İstanbul konuşması (İstanbul, Konuşma + -sı)

💡 İpucu: Belirtisiz isim tamlamaları genellikle "ne?" sorusuna cevap verir. (Ne bahçesi? Okul bahçesi. Ne suyu? Deniz suyu.)

3. Zincirleme İsim Tamlaması

En az üç ismin bir araya gelerek oluşturduğu tamlamalardır. Bu tamlamalarda, bir isim tamlaması başka bir isim tamlamasının tamlayanı veya tamlananı durumunda olabilir.

• Örnekler:
  • Okul bahçesinin kapısı (Okul bahçesi (belirtisiz) + -nin, Kapı + -sı)
  • İş ortamının sıkıntıları (İş ortamı (belirtisiz) + -nın, Sıkıntı + -ları)

💡 İpucu: Zincirleme isim tamlamalarında genellikle birden fazla iyelik eki (-ı, -i, -u, -ü) ve tamlayan eki (-ın, -in, -un, -ün) bulunur.

4. Takısız İsim Tamlaması (6. Sınıf İçin Bilgi)

Bu tamlama türü bazı kaynaklarda isim tamlaması olarak kabul edilirken, bazı kaynaklarda sıfat tamlaması olarak değerlendirilir. Genellikle tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını (madde) veya neye benzediğini (benzetme) ek almadan belirtir.

• Örnekler:
  • Altın yüzük (Yüzük altından yapılmış)
  • Taş kalp (Kalp taşa benzetilmiş)

⚠️ Dikkat: Takısız isim tamlamaları, sıfat tamlamalarıyla karıştırılabilir. Aralarındaki temel fark, sıfat tamlamasında "nasıl?" sorusuna cevap verilirken, takısız isim tamlamasında "neyden yapılmış?" veya "neye benziyor?" sorularına cevap alınmasıdır. Ancak 6. sınıf düzeyinde bu ayrım bazen zorlayıcı olabilir. Genellikle "altın yüzük" gibi örnekler sıfat tamlaması olarak da kabul edilebilir.

Sıfat Tamlamaları

Bir ismin önüne gelerek onu niteleyen veya belirten sıfatlarla kurulan tamlamalardır. Bu tamlamalarda birinci kelime sıfat, ikinci kelime ise isimdir.

• Örnekler:
  • Güzel ev (Nasıl ev? Güzel ev)
  • Üç kitap (Kaç kitap? Üç kitap)
  • Birkaç adım (Kaç adım? Birkaç adım)
  • Eski püskü eşyalar (Nasıl eşyalar? Eski püskü eşyalar)
  • Boş çuval (Nasıl çuval? Boş çuval)
  • İyi insan (Nasıl insan? İyi insan)
  • Ak akçe (Nasıl akçe? Ak akçe)
  • Kara gün (Nasıl gün? Kara gün)

💡 İpucu: Sıfat tamlamasını bulmak için isme "Nasıl?" veya "Hangi?" sorularını sorarız. Aldığımız cevap sıfatı, sıfatla birlikte isim ise sıfat tamlamasını oluşturur.

İsim Tamlaması ile Sıfat Tamlaması Arasındaki Temel Farklar

• Ekler: İsim tamlamalarında tamlayan ve/veya tamlanan ek alır. Sıfat tamlamalarında ise sıfat ve isim ek almaz (sadece isim çekim eki alabilir).
• Sorular: İsim tamlamasını bulmak için "Neyin/Kimin?" veya "Ne?" sorularını sorarız. Sıfat tamlamasını bulmak için "Nasıl?" veya "Hangi?" sorularını sorarız.
• Sıralama: Sıfat tamlamalarında önce sıfat, sonra isim gelir. İsim tamlamalarında ise önce tamlayan, sonra tamlanan gelir (yer değiştirme durumları hariç).

Genel İpuçları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

• İkilemeler: "İyi kötü", "deli dolu", "eski püskü" gibi ikilemeler bir ismi nitelerse sıfat tamlaması oluşturabilir (Örnek: "eski püskü eşyalar"). Ancak "koşa koşa", "ağır ağır" gibi ikilemeler bir fiili nitelediğinde zarf görevinde kullanılır ve tamlama oluşturmazlar.
• Cümledeki Tamlamaları Bulma: Bir cümlede tamlama ararken, önce isimleri bulun. Sonra bu isimlerin başka isimlerle veya sıfatlarla bir araya gelip gelmediğini kontrol edin. Ekleri ve anlam ilişkilerini inceleyin.
• Atasözleri ve Deyimler: Atasözleri ve deyimler de sıklıkla tamlamalar içerir. Bu tür ifadelerde tamlamaları doğru tespit etmek için anlam bütünlüğüne dikkat edin.
• Tamlayan veya Tamlananın Düşmesi: Bazı durumlarda tamlayan veya tamlanan cümle içinde söylenmeyebilir ama anlamdan çıkarılabilir (Örnek: "Evimiz çok güzel." -> "Bizim evimiz"deki "bizim" tamlayanı düşmüştür).

Bu ders notu, tamlamalar konusundaki bilgilerinizi pekiştirmenize yardımcı olacaktır. Bol bol örnek çözerek ve pratik yaparak konuyu daha iyi kavrayabilirsiniz. Başarılar dilerim!