Merhaba sevgili 6. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "6. Sınıf Tamlamalar Test 1"deki soruları başarıyla çözebilmeniz ve tamlamalar konusunu tam anlamıyla kavrayabilmeniz için hazırlandı. Tamlamalar, Türkçenin temel konularından biridir ve cümleleri doğru anlamak, doğru kurmak için çok önemlidir. Hazırsanız, tamlamalar dünyasına birlikte dalalım!

1. Tamlamalar Nedir?

Tamlamalar, en az iki sözcüğün bir araya gelerek yeni bir anlam öbeği oluşturmasıdır. Bu sözcüklerden biri diğerini tamamlar, açıklar veya niteler. Tamlamalar genellikle isim tamlamaları ve sıfat tamlamaları olmak üzere iki ana başlıkta incelenir.

• Tamlayan: Tamlamada birinci sözcüktür, ikinci sözcüğü tamamlar.
• Tamlanan: Tamlamada ikinci sözcüktür, tamlayan tarafından tamamlanan sözcüktür.

2. İsim Tamlamaları (Ad Tamlamaları)

İsim tamlamaları, iki veya daha fazla ismin bir araya gelerek bir kavramı karşılamasıdır. Bu tamlamalarda genellikle bir aitlik, ilgi veya durum ilişkisi bulunur.

2.1. Belirtili İsim Tamlaması

Bu tamlama türünde hem tamlayan hem de tamlanan ek alır. Tamlayan "-ın, -in, -un, -ün" (ilgi eki), tamlanan ise "-ı, -i, -u, -ü" (iyelik eki) alır.

• Örnekler:
  • evin kapısı (kimin kapısı? evin kapısı)
  • okulun bahçesi (neyin bahçesi? okulun bahçesi)
  • yılanın dişi (kimin dişi? yılanın dişi)

⚠️ Dikkat: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler (özellikle sıfatlar) girebilir. Bu durum tamlamanın yapısını değiştirmez.

• Örnek: Evin geniş salonu (Burada "geniş" sözcüğü, "salon" ismini niteleyen bir sıfattır ve tamlayan ile tamlanan arasına girmiştir.)

2.2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Bu tamlama türünde tamlayan ek almaz, tamlanan ise "-ı, -i, -u, -ü" (iyelik eki) alır.

• Örnekler:
  • kurt masalı (ne masalı? kurt masalı)
  • çocuk dergisi (ne dergisi? çocuk dergisi)
  • gül fidanı (ne fidanı? gül fidanı)

💡 İpucu: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını, ne işe yaradığını, ne için kullanıldığını veya neye ait olduğunu belirtebilir.

• Örnekler:
  • vişne reçeli (vişneden yapılmış reçel)
  • bulgur pilavı (bulgurdan yapılmış pilav)
  • irmik helvası (irmikten yapılmış helva)

⚠️ Dikkat: "Elma kabuğu" gibi tamlamalarda tamlayan (elma), tamlananın (kabuk) neyden yapıldığını değil, neye ait olduğunu belirtir. Bu da bir belirtisiz isim tamlamasıdır.

2.3. Zincirleme İsim Tamlaması

Zincirleme isim tamlaması, en az üç ismin bir araya gelmesiyle oluşur ve içinde birden fazla isim tamlaması barındırır. Genellikle bir belirtili veya belirtisiz isim tamlamasının başka bir isim tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı olmasıyla oluşur.

• Örnekler:
  • Elazığ üzümünün tadı (Elazığ üzümü (belirtisiz) + onun tadı (belirtili) = zincirleme)
  • çocuğun babasının adı (çocuğun babası (belirtili) + onun adı (belirtili) = zincirleme)

💡 İpucu: Zincirleme isim tamlamalarını bulmak için önce küçük isim tamlamalarını (belirtili veya belirtisiz) tespit et, sonra bu tamlamaların birleşerek daha büyük bir tamlama oluşturup oluşturmadığına bak.

3. Sıfat Tamlamaları

Sıfat tamlamaları, bir sıfatın bir ismi nitelemesi veya belirtmesiyle oluşur. Sıfat, isimden önce gelir ve ismi renk, durum, biçim, sayı, sıra, işaret gibi yönlerden açıklar.

• Örnekler:
  • sıcak hava (nasıl hava? sıcak hava)
  • temiz peynir (nasıl peynir? temiz peynir)
  • beş elma (kaç elma? beş elma)
  • diğer öğrenciler (hangi öğrenciler? diğer öğrenciler)
  • elindeki kitap (hangi kitap? elindeki kitap)

💡 İpucu: Sıfat tamlamalarını bulmak için isme "Nasıl?", "Hangi?", "Kaç?", "Kaçıncı?" gibi soruları sorabilirsin. Aldığın cevap sıfatı, sıfatla birlikte isim ise sıfat tamlamasını oluşturur.

⚠️ Dikkat: Sıfat tamlaması ile belirtisiz isim tamlamasını karıştırma! Sıfat tamlamasında sıfat, ismi nitelerken; belirtisiz isim tamlamasında tamlayan, tamlananın ne olduğunu, neyden yapıldığını veya neye ait olduğunu belirtir. Örneğin, "güzel çiçek" (sıfat tamlaması) ama "gül fidanı" (belirtisiz isim tamlaması).

Sıfatın İsim Tamlamasının Tamlayanını veya Tamlananını Nitelemesi

Bazen bir sıfat, bir isim tamlamasının tamamını değil, sadece tamlayanını veya sadece tamlananını niteleyebilir.

• Örnek: Bu büyük başarının mimarları
  • Burada "başarının mimarları" bir belirtili isim tamlamasıdır.
  • "Büyük" sıfatı ise sadece "başarı" kelimesini nitelemektedir. Yani "büyük başarı" bir sıfat tamlamasıdır ve bu sıfat tamlaması, "başarının mimarları" isim tamlamasının tamlayanını oluşturmuştur.

Genel İpuçları ve Tekrar

• Bir cümlede tamlama ararken önce isimleri bul.
• İsimlerin birbirine eklerle bağlanıp bağlanmadığını kontrol et.
• Belirtili isim tamlaması için: Tamlayan "-ın, -in" alır, tamlanan "-ı, -i" alır. (Kimin? Neyin?)
• Belirtisiz isim tamlaması için: Tamlayan ek almaz, tamlanan "-ı, -i" alır. (Ne? sorusuna cevap verir.)
• Zincirleme isim tamlaması için: En az üç isimden oluşur ve içinde birden fazla isim tamlaması bulunur.
• Sıfat tamlaması için: Sıfat + İsim şeklinde olur. (Nasıl? Hangi? Kaç? sorularına cevap verir.)
• Bazı sorularda isim durum ekleri (belirtme eki -ı, yaklaşma eki -e vb.) ve çoğul isimler (-ler, -lar) gibi farklı dil bilgisi konuları da sorulabilir. Bu konuları da gözden geçirmeyi unutma.

Bu notları dikkatlice okuyup örnekleri incelediğinde, tamlamalar konusundaki tüm soruları kolayca çözebileceğine eminim. Başarılar dilerim!