Merhaba Sevgili 8. Sınıf Öğrencileri,

Fiilde çatı konusu, Türkçe dersinin temel ve önemli konularından biridir. Bu test, fiillerin özne ile olan ilişkisini anlamanıza yönelik hazırlanmış. Şimdi gelin, bu testte karşınıza çıkan ve sınavlarınızda sıkça sorulan "Fiilde Çatı" konusunu tüm detaylarıyla inceleyelim ve önemli ipuçlarını öğrenelim!

🎓 8. Sınıf Türkçe Fiilde Çatı Test 1 - Ders Notu ve İpuçları

Özet

Bu ders notu, fiillerin özne ile olan ilişkisine göre dörde ayrılan çatı özelliklerini (Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş) kapsamaktadır. Özellikle edilgen ve dönüşlü çatı arasındaki farklar, çatı özelliği aranmayan durumlar ve işteş çatının anlam özellikleri üzerinde durulacaktır. Bu notlar, konuyu pekiştirmenize ve sınavlara daha hazırlıklı girmenize yardımcı olacaktır.

Fiilde Çatı Nedir?

Fiilde çatı, bir fiilin cümlede özne ve nesne ile kurduğu ilişkiyi ifade eden bir dil bilgisi özelliğidir. Fiillerin eylemi kimin yaptığına veya eylemden kimin etkilendiğine göre farklı özellikler kazanmasıdır.

• ⚠️ Dikkat: Fiilde çatı özelliği sadece fiil cümlelerinde aranır. Yüklemi isim olan cümlelerde çatı özelliği aranmaz! Bu kuralı asla unutmayın. Bir cümlenin yüklemi isimse, o cümlede çatı özelliği aramak yanlış olur.

Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatıları

Fiiller, özne ile olan ilişkilerine göre dört ana başlıkta incelenir:

1. Etken Çatı

• Tanım: Eylemi yapan gerçek bir öznenin (işi yapanın) cümlede açıkça belli olduğu fiillerdir.
• Özne: Gerçek öznedir. "Kim?" veya "Ne?" sorularına cevap verir.
• Ekler: Özel bir çatı eki almazlar.
• Örnek: "Öğrenciler ders çalıştı." (Çalışan kim? Öğrenciler - Gerçek özne)
• Örnek: "Annem yemek pişirdi." (Pişiren kim? Annem - Gerçek özne)

2. Edilgen Çatı

• Tanım: Eylemi yapanın belli olmadığı, işten etkilenen varlığın özne gibi göründüğü fiillerdir. Eylem başkası tarafından yapılır, özne bu eylemden etkilenir.
• Özne: "Sözde özne" bulunur. İşten etkilenen varlık, işi yapmadığı halde özne görevindedir. Gerçek özne cümlede yoktur veya belirsizdir.
• Ekler: Fiil kök veya gövdelerine "-l" veya "-n" çatı ekleri getirilir.
• İpucu: Edilgen çatılı fiillere "Kim tarafından?" sorusunu sorduğumuzda cevap alamayız.
• Örnek: "Tarlalar ekildi." (Eken kim? Belli değil. Ekilen ne? Tarlalar - Sözde özne)
• Örnek: "Sokaklar temizlendi." (Temizleyen kim? Belli değil. Temizlenen ne? Sokaklar - Sözde özne)

3. Dönüşlü Çatı

• Tanım: Eylemi yapan öznenin, yaptığı işten kendisinin etkilendiği fiillerdir. Yani özne hem işi yapar hem de işten etkilenir.
• Özne: Gerçek öznedir.
• Ekler: Fiil kök veya gövdelerine "-l" veya "-n" çatı ekleri getirilir. (Edilgen çatı ile aynı ekler!)
• Örnek: "Çocuk yıkandı." (Yıkanan kim? Çocuk. Çocuk kimi yıkadı? Kendini. Çocuk hem yıkayan hem de yıkanan.)
• Örnek: "Adam aynada tarandı." (Taranan kim? Adam. Adam kimi taradı? Kendini.)

💡 İpucu: Edilgen ve Dönüşlü Çatıyı Ayırt Etme

Her iki çatı da "-l" veya "-n" ekini aldığı için karıştırılabilir. İşte ayırt etmenin yolu:

• Edilgen çatıda: İş yapan belli değildir. "Kim tarafından?" sorusuna cevap alınamaz. Özne sözde öznedir.
• Dönüşlü çatıda: İş yapan bellidir (gerçek özne). Özne yaptığı işten kendisi etkilenir. "Kimi?" sorusuna "kendini" cevabı alınabilir.

Karşılaştırma Örnekleri:

• "Kapı açıldı." (Kim açtı? Belli değil. Edilgen.)
• "Çocuk kapıya doğru atıldı." (Kim atıldı? Çocuk. Çocuk kendini attı. Dönüşlü.)
• "Yemekler hazırlandı." (Kim hazırladı? Belli değil. Edilgen.)
• "Ayşe sınava hazırlandı." (Kim hazırlandı? Ayşe. Ayşe kendini hazırladı. Dönüşlü.)

4. İşteş Çatı

• Tanım: Eylemin birden fazla özne tarafından ya birlikte (aynı anda) ya da karşılıklı olarak yapıldığını bildiren fiillerdir.
• Ekler: Fiil kök veya gövdelerine "-ş" çatı eki getirilir.
• Örnekler:
  • Karşılıklı Yapma: "Çocuklar tokalaştı." (Birbirleriyle)
  • Karşılıklı Yapma: "İki arkadaş mektuplaştı." (Birbirlerine)
  • Birlikte Yapma: "Kuşlar uçuştu." (Hep birlikte)
  • Birlikte Yapma: "Çocuklar gülüştü." (Hep birlikte)
• ⚠️ Dikkat: Her "-ş" eki alan fiil işteş değildir. Fiilin anlamı önemlidir. "Gelişmek", "Yetişmek" gibi fiillerde "-ş" eki olsa da bunlar işteş değildir çünkü eylem birden fazla özne tarafından karşılıklı veya birlikte yapılma anlamı taşımaz. Fiilin köküne "-ş" eki gelerek yeni bir anlam kazanması gerekir.

Umarım bu ders notları, "Fiilde Çatı" konusunu daha iyi anlamanıza ve testlerde başarılı olmanıza yardımcı olur. Bol pratik yaparak konuyu pekiştirmeyi unutmayın!