Merhaba sevgili 6. sınıf öğrencileri! 👋

Ben Sen, eğitim koçunuz. "Sözcükte Yapı" konusu, Türkçe dersinin en temel ve önemli konularından biridir. Bu ders notu, karşına çıkan test sorularını ve benzerlerini kolayca çözebilmen için hazırlandı. Hazırsan, sözcüklerin gizemli dünyasına bir yolculuğa çıkalım!

🎓 6. Sınıf Sözcükte Yapı Test 7 - Ders Notu ve İpuçları

Bu test, sözcüklerin nasıl oluştuğunu, hangi ekleri aldığını ve bu eklerin sözcüğe ne gibi görevler kattığını anlamana yardımcı olacak. Başlıca ele alacağımız konular şunlar:

• Sözcük Kökleri (İsim Kökü, Fiil Kökü) 🌱
• Ekler (Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri) 🧩
• İsim Çekim Ekleri (Çoğul, İyelik, Hâl Ekleri) 🏷️
• Fiil Çekim Ekleri (Kişi Ekleri) 🗣️
• Sözcüklerin Yapısı (Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler) 🏗️

1. Sözcük Kökleri: Sözcüğün Temeli! 🌱

Her sözcüğün bir anlamlı en küçük parçası vardır, buna kök deriz. Kök, sözcüğün tüm anlamını içinde barındırır.

• İsim Kökü: Varlıkların, kavramların adı olan köklerdir.
  Örnek: ev-ler, kitap-lık, göz-lük
• Fiil Kökü: Bir iş, oluş, hareket bildiren köklerdir.
  Örnek: oku-mak, gel-di, sev-gi

💡 İpucu: Bir sözcüğün kökünü bulduktan sonra sonuna "-mek / -mak" ekini getirerek fiil mi, isim mi olduğunu anlayabilirsin. Eğer anlamlı oluyorsa fiil kökü, olmuyorsa isim köküdür.

• "evmek" ❌ (İsim kökü)
• "okumak" ✅ (Fiil kökü)

2. Ekler: Sözcüklere Anlam ve Görev Katanlar! 🧩

Sözcüklere eklenen ve onlara yeni anlamlar veya görevler kazandıran parçalara ek denir. Ekler iki ana gruba ayrılır:

a. Yapım Ekleri: Yeni Sözcükler Türetirler! 🛠️

Yapım ekleri, eklendiği sözcüğün anlamını veya türünü (isimden fiil, fiilden isim vb.) tamamen değiştiren eklerdir. Yani, yeni bir sözcük türetirler!

• İsimden İsim Yapan Ekler:
  Örnek: göz-lük, ev-li, su-suz, yol-daş, Türk-çe
• İsimden Fiil Yapan Ekler:
  Örnek: baş-la-mak, kan-a-mak, az-al-mak
• Fiilden İsim Yapan Ekler:
  Örnek: sev-gi, oku-yucu, bil-gi, gel-iş
• Fiilden Fiil Yapan Ekler:
  Örnek: oku-t-mak, gör-ül-mek, sev-in-mek

⚠️ Dikkat: Bazı ekler birden fazla görevde kullanılabilir. Örneğin, "-ca / -ce" eki:

• "Sınıfça geziye gittik." (Birliktelik anlamı)
• "Kendince haklıydı." ("Göre" anlamı)
• "Kalınca bir yorgan." (Küçültme/benzetme, isimden sıfat yapar)

Zarf-fiil ekleri (-ınca, -ken, -arak vb.) de fiilden yeni bir sözcük (zarf) türettiği için yapım ekidir.

b. Çekim Ekleri: Sözcüğün Anlamını Değiştirmez, Görevini Belirler! 🔗

Çekim ekleri, eklendiği sözcüğün anlamını veya türünü değiştirmez. Sadece sözcüğün cümle içindeki görevini, diğer sözcüklerle olan ilişkisini belirler.

i. İsim Çekim Ekleri:

• Çoğul (Çokluk) Ekleri (-lar, -ler): Varlıkların birden fazla olduğunu gösterir.
  Örnek: kitaplar, öğrenciler
• İyelik (Aitlik) Ekleri: Varlığın kime veya neye ait olduğunu bildirir.
  Örnek: Benim kalemim, senin evin, onun arabası, bizim okulumuz, sizin defteriniz, onların kitapları.

💡 İpucu: Bir sözcüğün iyelik eki alıp almadığını anlamak için başına "benim, senin, onun, bizim, sizin, onların" kelimelerinden uygun olanı getirebilirsin.

• Hâl (Durum) Ekleri: İsmin cümlede diğer sözcüklerle kurduğu ilişkiyi gösterir.
• Yalın Hâl: Hiçbir hâl eki almamış durumdur. Sadece çoğul veya iyelik eki alabilir.
  Örnek: ev, kitaplar, kalemim
• Belirtme Hâli (-ı, -i, -u, -ü): Neyi, kimi sorusuna cevap verir.
  Örnek: Kitabı okudum. (Neyi okudum? Kitabı.)
• Yönelme Hâli (-a, -e): Nereye, kime sorusuna cevap verir.
  Örnek: Okula gittim. (Nereye gittim? Okula.)
• Bulunma Hâli (-da, -de, -ta, -te): Nerede, kimde sorusuna cevap verir.
  Örnek: Evde kaldım. (Nerede kaldım? Evde.)
• Ayrılma Hâli (-dan, -den, -tan, -ten): Nereden, kimden sorusuna cevap verir.
  Örnek: Okuldan geldim. (Nereden geldim? Okuldan.)

⚠️ Dikkat: Belirtme hâli eki (-ı, -i, -u, -ü) ile üçüncü tekil şahıs iyelik eki (-ı, -i, -u, -ü) birbirine çok benzer. Karıştırmamak için sözcüğün başına "onun" getirmeyi dene. Eğer anlamlı oluyorsa iyelik eki, olmuyorsa belirtme hâli ekidir.

• "Kalemi kayboldu." (Onun kalemi kayboldu. ✅ -> İyelik eki)
• "Kalemi bana ver." (Onun kalemi bana ver. ❌ -> Belirtme hâli eki)

ii. Fiil Çekim Ekleri:

• Kişi (Şahıs) Ekleri: Eylemi kimin yaptığını gösterir.
  Örnek: Geldim (ben), geldin (sen), geldi (o), geldik (biz), geldiniz (siz), geldiler (onlar).

⚠️ Dikkat: İsimlere gelen çoğul eki (-lar, -ler) ile fiillere gelen üçüncü çoğul şahıs eki (-lar, -ler) farklı görevdedir. Çoğul eki isme gelir, kişi eki fiile gelir.

• "Öğretmenler" (İsim, çoğul eki)
• "Geldiler" (Fiil, kişi eki)

3. Sözcüklerin Yapısı: Basit, Türemiş, Birleşik! 🏗️

Sözcükler, aldıkları eklere göre yapı bakımından üçe ayrılır:

a. Basit Sözcükler: Yalın ve Güçlü! 💪

Hiçbir yapım eki almamış sözcüklerdir. Sadece çekim ekleri alabilirler. Kök halinde de olabilirler.

• Örnek: ev, kitap, okul, kalemler (sadece çoğul eki almış), masada (sadece hâl eki almış)

b. Türemiş Sözcükler: Eklerle Büyüyenler! 🌳

En az bir yapım eki almış sözcüklerdir. Yapım eki alarak yeni bir anlam kazanmış veya türü değişmişlerdir.

• Örnek: göz-lük, sev-gi, oku-yucu, çalış-kan, akıl-lı

c. Birleşik Sözcükler: İki Sözcüğün Gücü! 🤝

En az iki sözcüğün bir araya gelerek yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan sözcüklerdir.

• İki İsimden Oluşanlar:
  Örnek: buzdolabı (buz + dolabı), ayakkabı (ayak + kabı), kartopu (kar + topu)
• İsim ve Fiilden Oluşanlar:
  Örnek: gecekondu (gece + kondu), mirasyedi (miras + yedi)
• İki Fiilden Oluşanlar:
  Örnek: biçerdöver (biçer + döver), gelgit (gel + git), uyurgezer (uyur + gezer)

İşte bu kadar! Sözcükte yapı konusu bu temel bilgilerle çok daha kolay hale gelecek. Unutma, bol bol pratik yapmak ve kök-ek ilişkisini doğru kurmak başarının anahtarıdır. Takıldığın yerlerde bu notlara tekrar göz atmayı unutma. Başarılar dilerim! ✨