Merhaba Sevgili 7. Sınıf Öğrencileri,
Bu ders notu, "Ek Fiil (Ek Eylem)" konusundaki bilgilerinizi pekiştirmek ve sınavlarda karşınıza çıkabilecek her türlü soruya hazırlıklı olmanızı sağlamak amacıyla hazırlandı. Ek fiil, Türkçenin temel konularından biridir ve iyi anladığınızda cümleleri daha doğru kurmanıza ve anlamanıza yardımcı olur. Hazırsanız, ek fiilin sırlarını birlikte keşfedelim! 🚀
🎓 7. Sınıf Ek Fiil (Ek Eylem) Test 4 - Ders Notu ve İpuçları
Bu test, ek fiilin iki temel görevini, farklı zaman ve kiplerdeki kullanımlarını, cümleye kattığı anlamları ve olumsuzluk durumunu kapsamaktadır. Özellikle ek fiilin isimleri yüklem yapma ve fiilleri birleşik zamanlı yapma görevleri arasındaki farklara odaklanacağız.
🎯 Ek Fiil (Ek Eylem) Nedir?
Ek fiil, Türkçede "imek" fiilinin çekimli biçimleridir. Tek başına bir anlamı yoktur ama eklendiği sözcüğe anlam ve görev katar. Ek fiilin iki temel görevi vardır:
- İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak.
- Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil yapmak.
1️⃣ Görev: İsimleri ve İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak 🌟
Ek fiil, isimlere veya isim soylu sözcüklere (zamir, sıfat, edat vb.) gelerek onları cümlenin yüklemi yapar. Bu görevde ek fiilin dört farklı çekimi (zamanı) vardır:
a) Ek Fiilin Görülen (Bilinen) Geçmiş Zamanı (-idi)
- Bir isme veya isim soylu sözcüğe "-idi" eki getirilerek yapılır.
- Örnek: "Dün hava güzeldi." (güzel + idi)
- Örnek: "O, sınıfın en çalışkan öğrencisiydi." (öğrencisi + idi)
- Örnek: "Masadaki kitap benimdi." (benim + idi)
b) Ek Fiilin Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zamanı (-imiş)
- Bir isme veya isim soylu sözcüğe "-imiş" eki getirilerek yapılır.
- Örnek: "Dedem gençliğinde çok güçlüymüş." (güçlü + imiş)
- Örnek: "Bu hikaye tamamen uydurmaymış." (uydurma + imiş)
- Örnek: "Öğretmenleri roman yazarıymış." (yazarı + imiş)
c) Ek Fiilin Şart Kipi (-ise)
- Bir isme veya isim soylu sözcüğe "-ise" eki getirilerek yapılır.
- Bu kip, genellikle cümlenin yüklemi olmaz, yan cümlecik kurar ve cümleye "koşul" anlamı katar.
- Örnek: "Hava güzelse, pikniğe gidelim." (güzel + ise)
- Örnek: "Aradığın kitap buysa, ben sana alırım." (bu + ise)
- Örnek: "Hasta ise, dinlenmeli." (hasta + ise)
💡 İpucu: Ek fiilin şart kipi, isimleri yüklem yapma görevinde genellikle temel cümlenin yüklemi olmaz, bir koşul belirtir.
d) Ek Fiilin Geniş Zamanı (-dir)
- Bir isme veya isim soylu sözcüğe "-dir" eki getirilerek yapılır. Bu ek, kişilere göre değişebilir (ben -im, sen -sin, o -dir, biz -iz, siz -siniz, onlar -dirler).
- Ek fiilin geniş zamanının üçüncü tekil kişi eki "-dir" çoğu zaman düşebilir. Bu durumda ek fiil cümlede gizli olarak bulunur.
- Örnek: "Bu şehir çok güzeldir." (güzel + dir)
- Örnek: "Ben bir öğrenciyim." (öğrenci + im)
- Örnek: "O, çok çalışkan." (çalışkan + (dır) -> gizli ek fiil)
- Örnek: "Kalem aklın dilidir." (dili + dir)
⚠️ Dikkat: "-dir" eki düşse bile, isim veya isim soylu sözcük cümlenin yüklemi olmuşsa orada gizli bir ek fiil vardır. Bu, özellikle "ek fiil almamış sözcük" ararken karıştırılabilir.
2️⃣ Görev: Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiil Yapmak ⚡
Ek fiil, basit zamanlı bir fiile (yani tek bir zaman eki almış fiile) gelerek onu birleşik zamanlı fiil yapar. Bu görevde ek fiilin üç farklı çekimi vardır:
a) Ek Fiilin Hikaye Birleşik Zamanı (-idi)
- Basit zamanlı bir fiile "-idi" eki getirilerek yapılır.
- Örnek: "Her gün kitap okurdu." (oku + -r (geniş zaman) + -idi)
- Örnek: "Dün yağmur yağıyordu." (yağ + -ıyor (şimdiki zaman) + -idi)
- Örnek: "Çocukken çok oynardım." (oyna + -r (geniş zaman) + -idi)
- Örnek: "Gereksiz evrakları toplamıştı." (topla + -mış (duyulan geçmiş zaman) + -idi)
b) Ek Fiilin Rivayet Birleşik Zamanı (-imiş)
- Basit zamanlı bir fiile "-imiş" eki getirilerek yapılır.
- Örnek: "Annem eskiden çok çalışırmış." (çalış + -ır (geniş zaman) + -imiş)
- Örnek: "Duyduğuma göre buraya gelmişmiş." (gel + -miş (duyulan geçmiş zaman) + -imiş)
- Örnek: "İşi gereği sürekli seyahate çıkıyormuş." (çık + -ıyor (şimdiki zaman) + -imiş)
c) Ek Fiilin Şart Birleşik Zamanı (-ise)
- Basit zamanlı bir fiile "-ise" eki getirilerek yapılır.
- Örnek: "Erken gelirse, yetişiriz." (gel + -ir (geniş zaman) + -ise)
- Örnek: "Keşke daha çok çalışsaydı." (çalış + -sa (şart kipi) + -idi -> bu birleşik zaman değil, şart kipinin hikayesi)
- Örnek: "Daha dikkatli olsaydı, kaza yapmazdı." (ol + -sa (şart kipi) + -idi)
- ⚠️ Dikkat: Fiilin şart kipi (-sa/-se) ile ek fiilin şart kipi (-ise) farklıdır. Ek fiilin şart birleşik zamanı, bir fiil kipinden sonra gelir. Örneğin "gelirse" (geniş zamanın şartı), "gelmişse" (duyulan geçmiş zamanın şartı).
🌈 Ek Fiilin Cümleye Kattığı Anlamlar
Ek fiiller, fiillere eklendiğinde cümleye farklı anlamlar katabilir. İşte bazı yaygın anlamlar:
- Terk Edilmiş Alışkanlık: Eskiden yapılan ama artık yapılmayan eylemler.
- Örnek: "Küçükken hep parkta oynardık." (oynar + idi)
- Örnek: "Tatlı şeyler yemeden duramazdım." (duramaz + idi)
- Örnek: "Eskiden çok ders çalışırmış." (çalışır + imiş)
- Gerçekleşmemiş Beklenti / Niyet: Yapılması beklenen veya niyet edilen bir şeyin gerçekleşmemesi.
- Örnek: "Bu akşam ailece tiyatroya gidecektik." (gidecek + idi)
- Örnek: "Buse de geziye katılacaktı." (katılacak + idi)
- İhtimal (Olasılık): Bir şeyin olabileceği veya yapılmış olabileceği düşüncesi.
- Örnek: "Gerekli olan evrakları toplamıştır." (toplamış + imiş)
- Başkasından Duyma (Rivayet): Eylemin başkasından öğrenildiği anlamı.
- Örnek: "İşi gereği sürekli seyahate çıkıyormuş." (çıkıyor + imiş)
- Gereklilik: Bir şeyin yapılması gerektiğini belirtme.
- Örnek: "Virgül yerine kesme işareti kullanmalıydın." (kullanmalı + idi)
- Şart (Koşul): Bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir şarta bağlı olması.
- Örnek: "Erken gelirse, yetişiriz." (gelir + ise)
- Küçümseme: Bir durumu veya kişiyi önemsememe, hafife alma.
- Örnek: "O da bir şey yapacakmış!" (yapacak + imiş)
❌ Ek Fiilin Olumsuzu
Ek fiilin olumsuzu, "değil" edatı ile yapılır.
- Örnek: "Bu kitap güzeldi." (olumlu) → "Bu kitap güzel değildi." (olumsuz)
- Örnek: "O, öğretmen imiş." (olumlu) → "O, öğretmen değilmiş." (olumsuz)
- Örnek: "Hava sıcaksa, dışarı çıkalım." (olumlu) → "Hava sıcak değilse, dışarı çıkmayalım." (olumsuz)
- Örnek: "Yerde yatan adam hareketsizdi." (olumlu) → "Yerde yatan adam hareketsiz değildi." (olumsuz)
💡 Kritik İpuçları ve Sık Yapılan Hatalar
- Ek Fiil ile Basit Zamanlı Fiili Karıştırma: Bir fiil sadece tek bir zaman eki almışsa (geldi, geliyor, gelecek), o basit zamanlı bir fiildir. Ek fiil almamıştır. Ek fiil, fiile ikinci bir zaman eki getirerek onu birleşik zamanlı yapar (geliyordu, gelmişti, gelirse).
- İsim Yüklemlerinde Gizli Ek Fiil: Özellikle geniş zamanın 3. tekil kişi eki "-dir" düştüğünde, isim veya isim soylu sözcük hala yüklemse, orada gizli bir ek fiil olduğunu unutmayın. "O çok zeki." cümlesindeki "zeki" sözcüğü aslında "zekidir" anlamındadır ve ek fiil almıştır.
- "Mi" Soru Edatından Sonraki Ek Fiil: "mi" soru edatı kendinden önceki sözcükten ayrı yazılırken, ek fiil "mi"den sonra gelir ve bitişik yazılır. Örnek: "Geldi miydi?" "Burada mıydı?"
- Ek Fiil Almamış Sözcükleri Bulma: Bir sözcüğün ek fiil alıp almadığını anlamak için, sözcüğün isim mi fiil mi olduğuna ve aldığı eklere dikkat edin. Eğer bir fiil sadece tek bir zaman eki almışsa veya bir isim yüklem olmamışsa (şart kipi hariç), ek fiil almamış olabilir.
- Ek Fiilin Farklı Görevleri: Bir cümlede ek fiil hem isimleri yüklem yapma hem de fiilleri birleşik zamanlı yapma görevinde kullanılabilir. Sorularda "farklı görevde kullanılmıştır" ifadesi bu iki temel görevi ayırt etmenizi ister.
Bu ders notu, ek fiil konusundaki tüm temel bilgileri ve sıkça karşılaşılan soru tiplerini kapsamaktadır. Konuyu tekrar ederken bu notları kullanabilir, örnekleri inceleyebilir ve bol bol pratik yaparak konuyu pekiştirebilirsiniz. Başarılar dilerim! 💪