Merhaba sevgili 10. sınıf öğrencileri!

Yazım kuralları, Türkçenin doğru ve etkili kullanımı için vazgeçilmezdir. Bu ders notu, "10. Sınıf Yazım Kuralları Test 1"deki soruları temel alarak, sınavlarınızda karşınıza çıkabilecek kritik yazım kurallarını kapsamlı bir şekilde özetlemektedir. Amacımız, bu notlarla son tekrarınızı yaparken hem bilgilerinizi pekiştirmeniz hem de sık yapılan hatalara karşı uyanık olmanızdır.

🎓 10. Sınıf Yazım Kuralları Test 1 - Ders Notu ve İpuçları

Bu test, özellikle büyük harflerin kullanımı, birleşik kelimelerin yazımı, "da/de" ve "ki" bağlaçlarının yazımı, kısaltmaların yazımı ve ses olaylarının yazıma etkisi gibi temel konulara odaklanmaktadır. Şimdi bu konuları detaylıca inceleyelim:

1. Büyük Harflerin Kullanımı

• Özel Adlar: Kişi adları, soyadları, takma adlar, unvanlar, yer adları (kıta, ülke, bölge, il, ilçe, köy, mahalle, cadde, sokak vb.), millet, dil, din, mezhep adları, gezegen ve yıldız adları (gerçek anlamda kullanıldığında), kurum, kuruluş, dernek, iş yeri adları, kitap, dergi, gazete, sanat eseri adları büyük harfle başlar.
• Gezegen ve Gök Cisimleri Adları: "Dünya", "Güneş", "Ay" kelimeleri coğrafya ve gök bilimi terimi olarak kullanıldığında büyük harfle başlar ve gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır. Ancak mecaz anlamda veya genel bir kavram olarak kullanıldığında küçük harfle başlar ve ekler ayrılmaz.
  💡 İpucu: "Benim dünyalar başıma yıkıldı." (mecaz, küçük harf) / "Dünya, Güneş etrafında döner." (terim, büyük harf)
• Yön Adları: Yön adları (doğu, batı, kuzey, güney) bir yer adından önce gelirse büyük harfle, sonra gelirse küçük harfle yazılır. Ara yönler (kuzeydoğu, güneybatı vb.) bitişik yazılır ve her iki kelimesi de büyük harfle başlar.
  ⚠️ Dikkat: "Doğu Anadolu" (büyük harf) / "Anadolu'nun doğusu" (küçük harf). "Kuzey Avrupa" (büyük harf) / "Avrupa'nın kuzeyi" (küçük harf). Bir bölgeyi veya kültürü ifade ettiğinde de büyük harfle başlar (örn: Batı medeniyeti).
• Tarihler ve Özel Günler: Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar. (Örn: 18 Ekim 1949 Salı günü). Belirli bir tarih bildirmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar. (Örn: Her ekim ayında...).
• Dönem, Çağ, Akım Adları: Tarihî dönem, çağ ve edebî akım adları büyük harfle başlar. (Örn: Tanzimat Dönemi, Divan Edebiyatı, Kurtuluş Savaşı).
• Özel Adlara Gelen Ekler: Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır. Ancak yapım ekleri ve çokluk eki (-ler, -lar) özel addan ayrılmaz, bu eklerden sonra gelen diğer ekler de ayrılmaz.
  ⚠️ Dikkat: "İstanbul'da", "Türkiye'ye" (çekim ekleri ayrılır). "Türkçe", "Müslümanlık", "Avrupalı" (yapım ekleri ayrılmaz). "Türklerin", "Osmanlıların" (çokluk eki ve sonrası ayrılmaz).

2. Birleşik Kelimelerin ve Fiillerin Yazımı

• Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller: "Etmek, edilmek, eylemek, olmak, bulunmak, kılmak" yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ses düşmesi (kayıp etmek > kaybetmek) veya ses türemesi (zan etmek > zannetmek) gibi bir ses olayına uğrarsa bitişik yazılır. Ses olayı yoksa ayrı yazılır.
  💡 İpucu: "Fark etmek", "arz etmek", "terk etmek" (ses olayı yok, ayrı) / "Hissetmek", "reddetmek", "kaybetmek" (ses olayı var, bitişik).
• Yeterlilik Fiili: "-ebilmek / -abilmek" ile kurulan yeterlilik fiilleri her zaman bitişik yazılır. (Örn: "yapabilirim", "görebiliyoruz").
• İkilemeler: İkilemeler her zaman ayrı yazılır ve aralarına noktalama işareti konmaz. (Örn: "yüz yüze", "ağır ağır", "güle güle").
• Deyimler: Deyimler genellikle ayrı yazılır. (Örn: "güme gitmek", "dört gözle beklemek").

3. "da/de" Bağlacının ve Hâl Ekinin Yazımı

• Bağlaç Olan "da/de": Cümleden çıkarıldığında anlam bozulmazsa bağlaçtır ve her zaman ayrı yazılır. "ta/te" şekline dönüşmez.
  💡 İpucu: "Sen de gel." (bağlaç, ayrı) / "Kitap da okudu." (bağlaç, ayrı).
• Hâl Eki Olan "-da/-de": Cümleden çıkarıldığında anlam bozulursa hâl ekidir ve kelimeye bitişik yazılır. Ünsüz benzeşmesi kuralına uyarak "ta/te" şekline dönüşebilir.
  💡 İpucu: "Evde kimse yok." (hâl eki, bitişik) / "Okulda ders dinledik." (hâl eki, bitişik).

4. "ki" Bağlacının ve Ekinin Yazımı

• Bağlaç Olan "ki": Cümleden çıkarıldığında anlam bozulmazsa bağlaçtır ve ayrı yazılır. (Örn: "Duydum ki unutmuşsun", "Bilgisayar bozuldu ki tamir ettik"). Bazı kalıplaşmış bağlaçlar bitişik yazılır: "sanki, oysaki, mademki, belki, hâlbuki, çünkü, meğerki, illaki" (SOMBaHÇeMİ).
• Ek Olan "-ki":
  • İlgi Eki (-ki): Bir ismin yerini tutar, aitlik bildirir ve bitişik yazılır. (Örn: "Benimki", "Seninki", "Onunki").
  • Sıfat Yapan Ek (-ki): Bir ismin önüne gelerek onu niteler veya belirtir ve bitişik yazılır. (Örn: "Evdeki hesap", "Yoldaki araba", "Dünkü olay").