Merhaba sevgili 8. sınıf öğrencileri!

Ben Sen, uzman eğitim koçunuz. Bu ders notu, "8. sınıf Sözcükte Anlam Test 5" testindeki soruları temel alarak hazırladığım, sözcükte anlam konularını pekiştirmenizi ve sınavlara daha iyi hazırlanmanızı sağlayacak kapsamlı bir rehberdir. Haydi, bilgileri tazeleyelim ve önemli ipuçlarını öğrenelim!

🎓 8. sınıf Sözcükte Anlam Test 5 - Ders Notu ve İpuçları

Bu ders notu, sözcükler arasındaki anlam ilişkilerinden (eş anlamlı, zıt anlamlı), kelimelerin anlam özelliklerinden (somut, soyut), sözcük gruplarından (ikilemeler) ve anlamlı söz gruplarından (deyimler, atasözleri) oluşan geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Ayrıca, dil bilgisi konularından fiilimsilere de detaylı bir bakış atacağız.

1. Sözcükte Anlam İlişkileri

Eş Anlamlı (Anlamdaş) Kelimeler

• Yazılışları ve okunuşları farklı olduğu hâlde anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı kelimeler denir.
• Örnekler: latife-şaka, yanıt-cevap, asil-soylu, kuvvetli-güçlü, kaygı-tasa.

💡 İpucu: Eş anlamlı kelimeler cümle içinde genellikle birbirinin yerine kullanılabilir ve cümlenin anlamında önemli bir değişiklik yaratmazlar.

Zıt (Karşıt) Anlamlı Kelimeler

• Anlamca birbirinin karşıtı olan, birbiriyle çelişen kelimelere zıt anlamlı kelimeler denir.
• Örnekler: iç-dış, gülmek-ağlamak, yanlış-doğru, varlık-yokluk, giriş-çıkış, inmek-çıkmak, iyi-kötü, cesur-korkak, taze-bayat, ham-olgun.

⚠️ Dikkat: Bir kelimenin olumsuzu, o kelimenin zıt anlamlısı değildir. Örneğin, "gelmek" kelimesinin zıt anlamlısı "gitmek"tir, "gelmemek" değildir. Ayrıca, bir kelimenin zıt anlamlısı, kullanıldığı cümlenin anlamına göre değişebilir. Örneğin, "soğuk" kelimesi "sıcak"ın zıttı olabileceği gibi, "samimi olmayan" anlamında kullanıldığında farklı bir zıt anlama sahip olabilir.

💡 İpucu: Bir cümlede birden fazla zıt kavram bir arada kullanılabilir. Örneğin, "sağ, sol, ön, arka" gibi yön bildiren kelimeler birbiriyle zıtlık ilişkisi kurabilir.

2. Anlam Özelliklerine Göre Kelimeler

Somut ve Soyut Anlamlı Kelimeler

• Somut Anlam: Beş duyu organımızdan (görme, işitme, koklama, tatma, dokunma) en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları veya kavramları karşılayan kelimelerdir.
• Örnekler: eldiven, karanlık, masa, su, ses.
• Soyut Anlam: Beş duyu organımızdan hiçbiriyle algılayamadığımız, zihnimizde var olan, duygu ve düşünce yoluyla kavradığımız kavramları karşılayan kelimelerdir.
• Örnekler: keder, vicdan, sevinç, huzur, kararsızlık, çözüm, akıl.

💡 İpucu: Bir kelime cümle içinde somut anlamından sıyrılarak soyut bir anlam kazanabilir (somutlama) veya soyut bir kelime somut bir varlığa benzetilerek somutlaştırılabilir. Örneğin, "içime bir kurt düştü" cümlesindeki "kurt" kelimesi, somut bir hayvanı değil, soyut bir "endişe" duygusunu ifade eder ve soyut anlam kazanmıştır.

3. Sözcük Grupları

İkilemeler

• Anlatımı güçlendirmek, anlamı pekiştirmek ve daha çekici hâle getirmek için oluşturulan sözcük gruplarına ikileme denir.
• Oluşum Şekilleri:
  • Eş anlamlı kelimelerle: güçlü kuvvetli, ses seda
  • Zıt anlamlı kelimelerle: aşağı yukarı, gide gele, gece gündüz
  • Yansıma sözcüklerle: tıngır mıngır, şırıl şırıl, horul horul (doğadaki seslerin taklidi)
  • Biri anlamlı biri anlamsız kelimelerle: eski püskü, eğri büğrü
  • İkisi de anlamsız kelimelerle: abur cubur, mırın kırın

⚠️ Dikkat: İkilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti (virgül, kısa çizgi vb.) konmaz.

4. Fiilimsiler (Eylemsiler)

Fiil kök veya gövdelerinden belirli eklerle türeyen, fiil özelliğini yitirerek cümlede isim, sıfat veya zarf görevleriyle kullanılan kelimelerdir. Fiillerin aldığı şahıs eklerini, haber ve dilek kiplerini alamazlar. Ancak olumsuzluk eki (-ma/-me) alabilirler.

Zarf-Fiiller (Bağ-Fiiller / Ulaçlar)

• Cümleye durum veya zaman anlamı katarlar.
• Başlıca Ekleri: -ken, -alı, -esiye, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e...-e, -r...-mez, -casına, -dığında, -mek üzere vb.
• Örnekler:
  • "Evi temizlerken ayağım burkuldu." (Zaman anlamı)
  • "Onu özlemeden geçen bir günüm yok." (Durum anlamı)
  • "Tiyatro başlayınca tüm salon bir anda sessizliğe büründü." (Zaman anlamı)
  • "Yaşlı kadın durup durup sessizce ağlıyordu." (Durum anlamı)

⚠️ Dikkat: Zarf-fiillerin cümleye kattığı anlam (durum mu, zaman mı) cümlenin bütününe bakılarak anlaşılır. Özellikle "-ken" eki zaman, "-ip", "-arak", "-madan" ekleri ise genellikle durum anlamı katar.

Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)

• Bir ismin önüne gelerek onu niteler veya belirtirler, yani sıfat görevinde kullanılırlar.
• Başlıca Ekleri: -an/-en, -ası/-esi, -mez/-maz, -ar/-er, -dık/-dik/-duk/-dük, -acak/-ecek, -mış/-miş/-muş/-müş (Bu ekleri "ANASI MEZAR DİKECEK MİŞ" şeklinde kodlayarak akılda tutabilirsiniz).
• Örnekler:
  • "İklim değişikliğine sebep olan küresel ısınma..." ("olan" kelimesi "küresel ısınma"yı nitelemiştir.)
  • "Fosil yakıtların tüketimi azalacak enerji..." ("azalacak" kelimesi "enerji"yi nitelemiştir.)
  • "Yılları bir güne nasıl sığdırdığını bana da söyle." ("sığdırdığını" kelimesi adlaşmış sıfat-fiildir, "sığdırdığı şeyleri" anlamındadır.)

⚠️ Dikkat: Bazı sıfat-fiil ekleri (özellikle -mez, -ar, -dık, -acak, -mış) çekimli fiillerle karıştırılabilir. Bir kelimenin sıfat-fiil olup olmadığını anlamak için, kip ve kişi eki alıp almadığına ve bir ismi niteleyip nitelemediğine bakılmalıdır. Örneğin, "gelmiş" kelimesi "gelmiş zaman" derken sıfat-fiil, "O dün gelmiş." derken çekimli fiildir.

5. Anlamlı Söz Grupları

Deyimler

• Genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak kendine özgü bir anlam kazanan, kalıplaşmış söz gruplarıdır.
• Özellikleri:
  • Kalıplaşmışlardır, kelimelerin yerleri değiştirilemez, yerine başka kelime getirilemez.
  • Genellikle mecaz anlamlıdırlar.
  • Bir durumu, olayı daha etkili ve özlü anlatmak için kullanılırlar.
• Örnekler:
  • "Mekik dokumak": İki nokta veya durum arasında sürekli gidip gelmek.
  • "Gözü kalmak": Çok beğenmek, imrenmek.
  • "Gözü gibi bakmak": Bir şeye çok iyi bakmak, özen göstermek.
  • "Üzerinde durmak": Bir konuya önem vermek, onu incelemek.
  • "Göz boyamak": Kötü bir şeyi iyi göstererek insanları aldatmak.
  • "Gözden düşmek": Değerini yitirmek, önemini kaybetmek.
  • "Gözden geçirmek": Bir şeyi incelemek, kontrol etmek.
  • "Ses çıkmamak": Haber gelmemek, tepki olmamak.
  • "Ses getirmek": Bir olayın veya durumun yankı uyandırması, ilgi çekmesi.

⚠️ Dikkat: Bir kelimenin deyim içinde kullanılıp kullanılmadığını anlamak için, o kelimenin cümledeki gerçek anlamıyla mı yoksa mecaz anlamıyla mı kullanıldığına bakılmalıdır. Örneğin, "Karanlık sokaktan gelen sesler..." cümlesindeki "sesler" kelimesi gerçek anlamda işitsel titreşimleri ifade ederken, "Haber bıraktığımız hiçbir yerden ses çıkmadı." cümlesindeki "ses çıkmak" deyimdir ve "haber gelmemek" anlamına gelir.

Atasözleri

• Uzun deneyimler ve gözlemler sonucunda oluşmuş, öğüt veren, yol gösteren, genel geçer yargılar bildiren, kalıplaşmış sözlerdir.
• Özellikleri:
  • Kısa ve özlüdürler.
  • Genellikle mecaz anlamlıdırlar.
  • Anonimdirler (söyleyeni belli değildir).
  • Toplumun ortak tecrübelerini ve bilgeliğini yansıtırlar.
  • Genel bir yargı ve öğüt içerirler.
• Örnekler:
  • "Palamut çok biterse kış erken olur." (Doğa gözlemi ve deneyim sonucu oluşmuş bir atasözü.)
  • "Bir elin nesi var, iki elin sesi var." (Dayanışmanın önemini vurgular.)
  • "Tek taştan duvar olmaz." (Dayanışmanın önemini vurgular, "Bir elin nesi var..." atasözüyle aynı doğrultudadır.)
  • "Aksak eşekle yüksek dağa çıkılmaz." (Yetersiz araçlarla büyük işlere kalkışmanın zorluğunu anlatır.)
  • "Acı acıyı keser, su sancıyı." (Büyük bir derdin, küçük bir derdi unutturacağını ifade eder.)

💡 İpucu: Atasözleri genellikle genel bir yargı ve öğüt bildirirken, deyimler bir durumu anlatır. Atasözleri, genellikle bir yargı cümlesi niteliğindedir ve çekimli bir fiil içerir.

Sevgili öğrenciler, bu ders notu, "Sözcükte Anlam" ünitesinin temel taşlarını ve fiilimsiler konusunun önemli noktalarını özetlemektedir. Bu konuları düzenli olarak tekrar etmek, bol bol soru çözmek ve özellikle deyimler ile atasözlerinin anlamlarını öğrenmeye özen göstermek başarınız için çok önemlidir. Unutmayın, pratik yapmak mükemmelleştirir!

Başarılar dilerim!