Merhaba sevgili 8. sınıf öğrencileri! 👋

Bu ders notu, "8. sınıf Sözcükte Anlam Test 1" başlığı altında karşılaştığınız soruları temel alarak hazırlandı. Testin adı "Sözcükte Anlam" olsa da, soruların önemli bir kısmının "Fiilimsiler" konusunu da içerdiğini gördük. Bu nedenle, hem sözcüklerin anlam özelliklerini hem de fiilimsiler konusunu kapsayan kapsamlı bir tekrar yapacağız. Bu notlar, sınav öncesi son tekrarınız için harika bir kaynak olacak! Hadi başlayalım! 🚀

📚 Sözcükte Anlam Bilgisi

Sözcüklerin cümle içinde kazandığı anlamlar ve sözcükler arası anlam ilişkileri, Türkçe dersinin temel konularındandır. İşte bilmeniz gerekenler:

• Gerçek (Temel) Anlam: Bir sözcüğün akla gelen ilk, asıl anlamıdır. Sözlükteki ilk anlamı da diyebiliriz.
  Örnek: "Ağacın dalı kırıldı."
• Mecaz Anlam: Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamdır. Genellikle soyut bir durumu ifade eder.
  Örnek: "Bu işin altından kalkmak için çok dallı budaklı düşünmek gerek."
• Terim Anlam: Bir bilim, sanat, spor veya meslek dalına özgü özel bir kavramı karşılayan sözcüklerdir.
  • 💡 İpucu: Bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamak için, o sözcüğün kullanıldığı cümlenin hangi alana ait olduğuna dikkat edin. Örneğin "perde" sözcüğü tiyatroda terimken, evde kullanılan bir eşya olarak gerçek anlamdadır. "Ağız" sözcüğü dilbilimde bir terimken, insan vücudunun bir parçası olarak gerçek anlamdadır.
  • Örnek: "Oyunun üçüncü perdesi çok etkileyiciydi." (Tiyatro terimi)
  • Örnek: "Karadeniz ağzıyla konuşuyorlardı." (Dilbilim terimi)
• Çok Anlamlılık: Bir sözcüğün zamanla farklı bağlamlarda birden fazla anlam kazanmasıdır. Türkçe sözcüklerin çoğu çok anlamlıdır.
  • ⚠️ Dikkat: Bir sözcüğün farklı anlamlarını bulurken, o sözcüğün cümledeki kullanımına odaklanın. Cümlenin tamamını okumak, doğru anlamı yakalamanızı sağlar. Bir sözcüğün kaç farklı anlamda kullanıldığını bulmak için her cümlenin bağlamını ayrı ayrı değerlendirmelisin.
  • Örnek: "Dokunmak" sözcüğü; "elle temas etmek", "etkilemek", "karıştırmak", "zarar vermek" gibi farklı anlamlarda kullanılabilir.
• Yakın Anlamlı Sözcükler: Anlamları tam olarak aynı olmasa da birbirine çok benzeyen, birbiri yerine kullanılabilen sözcüklerdir.
  Örnek: "Çoktandır" ve "nicedir" sözcükleri.
• Sesteş (Eş Sesli) Sözcükler: Yazılışları ve okunuşları aynı olan, ancak anlamları tamamen farklı olan sözcüklerdir. Aralarında hiçbir anlam ilişkisi yoktur.
  • 💡 İpucu: Sesteş sözcükleri bulurken, kelimenin köküne ve cümledeki anlamına dikkat edin. Aynı yazılıp okunan kelimenin farklı anlamlarda kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmelisin.
  • Örnek: "Yastığın yüzü, yüzümde iz bıraktı." (Yüz (kılıf) ve yüz (surat))
• Yansıma Sözcükler: Doğadaki canlı ve cansız varlıkların çıkardığı seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklerdir.
  Örnek: "Şırıl şırıl akan su", "miyavlayan kedi", "güm güm vuran kalp".
• İkilemeler: Anlatımı daha güzel, çekici ve etkili hâle getirmek için iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan söz gruplarıdır.
  • İkilemeler farklı şekillerde oluşabilir:
    • İki anlamlı sözcükle (güçlü kuvvetli, tatlı tatlı)
    • Biri anlamlı, biri anlamsız sözcükle (eski püskü, ufak tefek)
    • İkisi de anlamsız sözcükle (eciş bücüş, eğri büğrü)
    • Zıt anlamlı sözcüklerle (er geç, iyi kötü)
    • Eş anlamlı sözcüklerle (ses seda, akıl fikir)
  • ⚠️ Dikkat: İkilemelerin arasına noktalama işareti (virgül vb.) konmaz.
• Deyimler ve Atasözleri:
  • Deyimler: Genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak kendine özgü bir anlam kazanan, kalıplaşmış söz gruplarıdır. Bir durumu, bir olayı etkili bir şekilde anlatır.
    Örnek: "Kelimeleri nadasa bırakmak" (ilham gelmesini beklemek), "ağzının payını vermek" (hak ettiği cevabı vermek).
  • Atasözleri: Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş, öğüt verici, kalıplaşmış sözlerdir.
• Söz Gruplarında Anlam: Bir sözcük grubunun veya cümlenin genelinden çıkarılması gereken ana fikirdir. Yazarın anlatım tarzı, vermek istediği mesaj gibi konuları kapsar.
  • Örnek: "Anlatım tarzını hiçbir kalıba sokamamak" yazarın özgün olduğunu gösterir.
  • Örnek: "Geniş, ışıklı bir çember çizmek" yazarın evrensel olduğunu, herkese hitap ettiğini ifade eder.
  • Örnek: "Büsbütün" kelimesi "tamamen, bütünüyle" anlamındadır.

🏃‍♀️ Fiilimsiler (Eylemsiler)

Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerine belirli ekler getirilerek oluşturulan, fiil özelliğini tamamen yitirmeyip cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Fiilimsiler kip ve kişi eki almazlar, ancak olumsuzluk eki (-ma, -me) alabilirler.

Üç tür fiilimsi vardır:

1. 📝 İsim-Fiiller (Ad Eylemler)

• Fiil kök veya gövdelerine -ma, -ış, -mak ekleri getirilerek yapılır. (Ekleri akılda tutmak için "Ma-y-ış-mak" kodlamasını kullanabilirsiniz.)
• Cümlede isim gibi kullanılırlar.
• Örnekler:
  • Onun konuşma tarzı çok hoşuma gidiyor. (-ma)
  • Bu gülüşü hiç unutamam. (-ış)
  • Kitap okumak en sevdiğim hobidir. (-mak)
• ⚠️ Dikkat: Kalıcı İsimler! Bazı isim-fiiller, fiilimsi özelliğini kaybederek bir varlığın veya kavramın adı haline gelir ve kalıcı isim olurlar. Bu durumda fiilimsi sayılmazlar.
  • Örnekler: dondurma, çakmak, dolma, ekmek, kazma, yemek, danışma.
  • 💡 İpucu: Bir sözcüğün kalıcı isim olup olmadığını anlamak için olumsuzluk eki (-ma, -me) getirip getiremediğine bakın. Eğer olumsuzluk ekiyle anlamsız oluyorsa veya bir varlığın adı olmuşsa kalıcı isimdir. (Örn: "Kazma işi zor." (fiilimsi) vs. "Elindeki kazmayı yere bıraktı." (kalıcı isim))

2. 🌟 Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)

• Fiil kök veya gövdelerine -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekleri getirilerek yapılır. (Ekleri akılda tutmak için "An-ası Mezar Dik-ecek-miş" kodlamasını kullanabilirsiniz.)
• Cümlede sıfat görevinde kullanılırlar, yani bir ismi nitelerler veya belirtirler.
• Örnekler:
  • Koşan adam yorgun görünüyordu. (-an)
  • Görülesi yerler vardı orada. (-ası)
  • Gelmez zamanlarda çıkageldi. (-mez)
  • Koşar adım uzaklaştı. (-ar)
  • Bildik konuları tekrar ettik. (-dik)
  • Gelecek günler güzel olacak. (-ecek)
  • Çürümüş meyveleri ayırdık. (-miş)
• ⚠️ Dikkat: Adlaşmış Sıfat-Fiiller! Sıfat-fiillerin niteledikleri isim düştüğünde, sıfat-fiil ismin yerine geçerek adlaşır. Ancak fiilimsi özelliğini korur.
  • Örnek: "Gelen gideni aratır." (Gelen insan, giden insan)
  • Örnek: "Söylediğin her şeyi dikkatle dinlerim." (Söylediğin sözleri)

3. 🚀 Zarf-Fiiller (Bağ Eylemler)

• Fiil kök veya gövdelerine çok çeşitli ekler getirilerek yapılır. En yaygın olanları: -ken, -alı, -esiye, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e...-e, -r...-mez, -casına, -dığında, -maksızın. (Ek sayısı fazla olduğu için ezberden ziyade, ekin cümleye kattığı anlamdan gitmek daha önemlidir.)
• Cümlede zarf görevinde kullanılırlar. Fiili veya fiilimsiyi durum ya da zaman yönünden tamamlarlar. "Nasıl?" veya "Ne zaman?" sorularına cevap verirler.
• Örnekler:
  • Ders çalışırken uyuyakalmış. (-ken) (Ne zaman?)
  • Buraya geleli çok değişti. (-alı) (Ne zaman?)
  • Gülerek konuştu. (-arak) (Nasıl?)
  • Beni dinlemeden karar verme. (-madan) (Nasıl?)
  • Kitabı okuyunca anladı. (-ınca) (Ne zaman?)
  • Kapıyı açıp içeri girdi. (-ıp) (Nasıl?)
  • Karnı doyunca yüzü de gülmeye başladı. (-unca, -me)

🎯 Genel İpuçları ve Stratejiler

• Cümlenin Tamamını Oku: Özellikle sözcükte anlam sorularında, kelimenin tek başına değil, cümle içindeki bağlamına göre anlam kazandığını unutma.
• Ekleri Ezberle, Anlamını Kavra: Fiilimsiler konusunda ekleri bilmek çok önemli. Ancak sadece ezberlemek yetmez, ekin cümleye kattığı anlamı (isim, sıfat, zarf) da kavramalısın.
• Olumsuzluk Testi: Bir sözcüğün fiilimsi olup olmadığını anlamak için olumsuzluk eki (-ma, -me) getirip getiremediğini dene. Fiilimsiler bu eki alabilir. (Örn: "gelmek" -> "gelmemek", "gelen" -> "gelmeyen")
• Kalıcı İsimlere Dikkat Et: İsim-fiillerde kalıcı isim olan sözcükleri iyi ayırt et. Bunlar artık fiilimsi değildir.
• Adlaşmış Sıfat-Fiilleri Gözden Kaçırma: Sıfat-fiillerin nitelediği isim düşse bile, o sözcük hala fiilimsi özelliğini korur.
• Bol Bol Pratik Yap: Konuları pekiştirmenin en iyi yolu, farklı soru tipleriyle bol bol pratik yapmaktır.

Umarım bu ders notları, "Sözcükte Anlam" ve "Fiilimsiler" konularını daha iyi anlamana ve testlerde başarılı olmana yardımcı olur! Başarılar dilerim! ✨