Zarf-fiil (Bağ-eylem / Belirteç-eylem / Ulaç) 10. Sınıf
- Fiil kök ya da gövdelerine “-ınca, -madan, -dıkça, -a… -e, -alı, -arak, -r…-mez, -ıp, -ken, -maksızın, -dığında, -asiye, -casına” ekleri getirilerek yapılan fiilimsilerdir.
- Zarf-fiiller, yalnızca fiille ilgili oldukları için genellikle isim çekim eklerini almazlar, cümlede çoğu zaman durum veya zaman zarfı görevinde kullanılırlar.
- Zarf-fiiller, cümleye “durum” veya “zaman” anlamı katarlar.
- Durum anlamı katan zarf-fiiller “nasıl”, zaman anlamı katan zarf-fiiller “ne zaman” sorusuna cevap verirler.
| Cümleler | Zarfiilin Kattığı Anlam | Sorusu |
|---|---|---|
| Susma sustukça sıra sana gelecek. | zaman | ne zaman |
| Gidip de dönmemek gelip de görmemek var. | durum | nasıl |
| Sen giderken karanfiller boynunu büktü. | zaman | ne zaman |
| Oynaya oynaya gelin çocuklar. | durum | nasıl |
| Gitmeden şunu kalbine yaz çiçeğim. | zaman | ne zaman |
| Sen gülünce bahar gelir Gülpembe. | zaman | ne zaman |
| Severek ayrılalım, aşka hasret kalalım. | durum | nasıl |
| İbibikler öter ötmez ordayım, diyor şair. | zaman | ne zaman |
| Sen gidelim buralardan sarar seni hatıralar. | zaman | ne zaman |
| Mavi gözlü dev ölesiye seviyordu onu. | durum | nasıl |
| Sen gidelim yıllar oldu sanki. | zaman | ne zaman |
| Koşarak koşarak gel bana. | durum | nasıl |
| Denize baktıkça seni hatırlarım. | zaman | ne zaman |
| Bir acı kahvemizi içmeden sizi bırakmayız. | durum | nasıl |
| Gün doğmadan neler doğar. | zaman | ne zaman |
| Ağladıkça daldım yine geceye. | zaman | ne zaman |
“-ken” eki isim soylu sözcüklere geldiğinde zarf—fiil olmaz, eklendiği sözcüğü zarf yapar.
- Sen yokken çok sıkıntı çektik.
| Cümleler | Zarf-Fiil | Zarf |
|---|---|---|
| Giderken ardına bakma öyle git! | ✓ | |
| Evdeyken kahvaltıyı ben hazırlardım. | ✓ | |
| İlk romanını yirmi yaşındayken çıkarmış | ✓ | |
| Şarkı söylerken kendisini huzurlu hisseder. | ✓ |
“-meden, —madan” zarf—fiil eki ile “-ma, -me” isim-fiil eki ve “-dan, —den” hâl ekinin bir araya gelmesiyle oluşan “—meden, -madan” ekleriyle karıştırmayalım.
- Sözleşmeden kimseye söz etmedi. (Zarf-fiil değil)
- Onunla sözleşmeden yanıma gelme. (Zarf—fiil)
| Cümleler | Zarf-Fiil | İsim-Fiil |
|---|---|---|
| Onunla görüşmeden bir şey söylemeyeceğim. | ✓ | |
| Yarınki görüşmeden hepimiz umutluyuz. | ✓ | |
| Bu konuşmadan hiçbir şey anlamadık. | ✓ | |
| Konuşmadan yürüyelim arkadaşlar. | ✓ |
“—dığında, -diğinde” zarf-fiil eki ile “-de/ -da” durum ekiyle birlikte kullanılan “—diği, -dığı” sıfat-fiil eki ile karıştırılmamalıdır.
Onun yazdığında ilginç bilgiler var. (Sıfat—fiil)
Şiir yazdığında dünyayı unutur. (Zarf-fiil)
| Cümleler | Zarf-Fiil | Sıfat-Fiil |
|---|---|---|
| Senin baktığında bir şey yok ki! | ✓ | |
| Sen baktığında bir şeyler oldu. | ✓ | |
| Senin okuduğunda ilginç bilgiler var. | ✓ | |
| Sen kitabı okuduğunda özetlersin. | ✓ |
Zarf-fiil eki alan her sözcük zarf—fiil görevinde değildir, “oldukça” ve “gittikçe” sözcükleri fiil anlamını yitirirse fiilimsi olmaz, sadece zarf olur.
- Sen ona destek oldukça başarılı olur. (Zarf-fiil)
- Şiiri, oldukça güzel okudu. (Zarf)
| Cümleler | Zarf-Fiil | Zarf |
|---|---|---|
| Hava sıcaklıkları gittikçe düşüyor. | ✓ | |
| Oraya gittikçe başarılı olamazsın. | ✓ | |
| Oldukça başarılı bir öğrenciydi. | ✓ | |
| Sen yanımda oldukça başarılı olurum. | ✓ |
Çözümlü Soru: Evin bahçesine dikilecek çamların üzerine konmuş bir serçe, durmadan cik cik edip şarkısını söylüyordu. Evin tekir kedisi eşiğe uzanmış, bir yandan örselenmiş tüylerini düzeltmek için yalarken bir yandan da az ilerdeki çöplükte sallana sallana gezinen kargaya bakıyordu.
Bu parçada geçen aşağıdaki sözcüklerden hangisi, sözcük türü bakımından ötekilerden farklıdır?
- A) dikilecek
- B) konmuş
- C) durmadan
- D) örselenmiş
- E) gezinen
çözüm:
A’daki “dikilecek”, B’deki “konmuş”, D’deki “örselenmiş”, E’deki ”gezinen” sözcükleri sıfat-fiildir. C seçeneğindeki
“durmadan” sözcüğü zarf-fiildir. Dolayısıyla cevap C seçeneğidir.
Çözümlü Soru 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçen bağ-fiil ötekilerden farklı bir sorunun yanıtıdır?
A) Düşüncelerini hiç çekinmeden söylerdi.
B) Soruları bütün yönleriyle düşünerek yanıtlıyordu.
C) Sınavdan hemen sonra güle oynaya evine gitti.
D) İşi zamanında bitirmek için ölesiye çabalıyordu.
E) Bence o, buraya geleli çok değişti.
Çözüm: A’daki “çekinmeden”, B’deki “düşünerek”, C’deki “güle oynaya”, D’deki “ölesiye” bağ-filleri “nasıl” sorusuna; E’deki “geleli” bağ-fiili ″ne zaman” sorusuna cevap vermektedir. Dolayısıyla cevap E seçeneğidir.