ZAMİRLER (ADILLAR)

İsim olmadığı halde isim gibi kullanılan veya ismin yerini tutan sözcüklerdir.

Zamirler, isim gibi kullanıldıkları için isimlerin aldıkları ekleri alır.

1) Kişi (Şahıs) Zamirleri

Doğrudan doğruya tekil bir kişinin yerini tutan (ben-sen-o) veya çoğul kişinin yerini tutan (biz-siz-onlar) altı kişi zamiri vardır.

Saygı sözü katmak için tekil kişi zamirlerinin yerine çoğul anlamlı kişi zamiri kullanılabilir. “Öğretmenin, siz kitabı verdiniz bana.” cümlesinde “öğretmen” tekil isimdir, yerine “sen” sözcüğü kullanılır ancak saygı amacıyla “sen” yerine ”siz” zamiri kullanılmış.

Ben ve sen kişi zamirleri yönelme hâl ekini alınca değişikliğe uğrar, köklerinde ünlü değişimi olur.

ben-a > bana, sen-a > sana.

Kişi zamirleri durum eklerini alır fakat iyelik eklerini almaz.

Kişi zamirleri ad tamlamalarında tamlayan olur.

“Benim aşkım uymaz öyle her saza.” cümlesinde “ben” kişi zamiri “-im” tamlayan ekini alarak tamlayan olmuştur.

2) Dönüşlülük Zamiri

Sadece ” ……… ” sözcüğü dönüşlülük zamiri olarak kullanılır. Dönüşlülük zamiri, ad zerinde eylemin kendisine dönmesini ifade eder.
“Kendi” dönüşlülük zamiri, öznenin yaptığı işi pekiştirme görevinde kullanılabilir.

— Bu kumaşı sen kendin dik.

— Bu soruyu biz kendimiz çözdük.

— Tek taşımı ben kendim aldım.

“Kendi” dönüşlülük zamiri iyelik eki alarak kişi zamiri görevi üstlenebilir.

3) İşaret (Gösterme) Zamirleri

İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. Türkçede başlıca işaret zamirleri şunlardır: bu,şu, 0, bunlar, şunlar, onlar, bura, şura, ora, öteki, beriki, böylesi, şöylesi, öylesi…

“Bura”, “şura” ve “ora” sözcükleri yer anlamlı işaret zamirleridir.

“Böyle”, “şöyle” ve “öyle” tarz anlamlı işaret zamirleridir.

“Bu, şu, 0″ tekil, “bunlar, şunlar, onlar” çoğul işaret zamirleridir.

İşaret zamirleri, işaret sıfatlarıyla karıştırılabilir. ÖSYM ikisini ayırt etmeyle ilgili sorular sormaktadır. İşaret zamirlerinin işaret sıfatlarından temel farkı, isim çekim eklerini almalarıdır. Yalın olarak kullanıldığı zaman işaret sıfatı olan ”şu, bu, o, öteki, beriki” sözcükleri bir ismin yerini tuttuğu zaman ve isim çekim eklerinden birini aldığı zaman işaret zamiri olur.

İsim çekim eklerini aldığı halde sıfat olarak kullanılan sözcükler de vardır.

”Bana böylesi duygular nerden geliyor?” cümlesinde ‘böylesi’ sözcüğü çekim eki aldığı hâlde sıfat görevindedir.

“O” ve “onlar” zamirleri bir insanın yerini karşılayacak şekilde kullanılır kişi zamiri, insan dışı bir varlığın yerini karşılayacak şekilde kullanılırsa işaret zamiri olur.

İşaret zamirleri, bazen bir cümlenin yerini tutabilecek şekilde kullanılabilir. “Hâlâ beni seviyorsun bunu sen de biliyorsun.” cümlesinde “bunu” işaret zamiri “Hâlâ beni seviyorsun.” cümlesinin yerini tutmuştur.

İşaret zamirleri isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan olur. “Şunun şurasında sınava ne kaldı ki!” cümlesinde “şunun” işaret zamiri tamlayan, “şurası” işaret zamiri ise tamlanandır.

4) Belgisiz Zamirler

Kişileri, varlık ve nesneleri kesinlik göstermeden belirten onların yerini karşılayan zamirlerdir. “Kimse, herkes, hepsi, hepimiz, hepiniz, hiçbiri, biri, tümü, başkası, bazıları, bazısı, falan, filan, cümlesi, birçoğu, kimisi, kimleri” sözcükleri belgisiz zamir olarak kullanılan zamirlerdir.

Bir cümlede geçen “kimi” sözcüğü “bazısı” anlamındaysa belgisiz zamir, soru anlamı taşıyorsa soru zamiri olur, ancak bir ismi belirtiyorsa belgisiz sıfat olur.

Belgisiz sıfatlar isim çekim eklerini aldıklarında çoğu zaman belgisiz zamire dönüşür. Belgisiz sözcük ismin yerini tutmuş ve çekim eki almışsa belgisiz zamir , bir ismi belirtirse belgisiz sıfat, ismin yerine kullanılırsa belgisiz zamir olur.

“Çok” sözcüğünün iyelik eki almış hali olan “çoğu” sözcüğü bir ismi belirtirse belgisiz sıfat, ismin yerine kullanılırsa belgisiz zamir olur.

5) SORU ZAMİRLERİ

İsmin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.

Bazı soru zamirleri, soru sıfatlarına çekim eki getirilerek yapılır.

• Som zamiri olabilen sözcükler şunlardır:
• Kaçı (kaçımız, kaçınız, kaçıncısı)
• Kim (kimi, kime, kimde, kimden, kimin…)
• Nere (neresi, nereyi, nereye, nerede, nereden…)
• Hangisi (hangimiz, hanginiz, hangileri…)
• Kaçı (kaçımız, kaçınız, kaçıncısı)
• Ne (neye, neyi, nesi, neyin…)

Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi?
Geçen akşam nerede kaldınız?
Bu saatte kapıyı çalan kim olabilir?
Hangimiz böyle bir hata yapmadık?
Çocukların kaçı sınavdan iyi not aldı?

“Neden” sözcüğü ‘niçin’ anlamındaysa soru zarfı olur fakat ismin yerini tutmuşsa soru zamiri olur.

“Ne” sözcüğü bir ismi belirtiyor ve “hangi“ anlamına geliyorsa soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa veya çekim eki almışsa soru zamiri, ‘niçin’ anlamındaysa soru zarfı olur.

6) İLGİ EKİ

ÖSYM’nin bir sorusunda “ilgi adılı” olarak da adlandırılmıştır.

İlgi zamiri olarak “—ki” eki kullanılır.

“-ki” ilgi zamiri, “—ın” veya “-im” tamlayan ekinden sonra getirilir.

Belirtili isim tamlamalarında tamlananın yerini tutan ektir.

Eğil salkım söğüt eğil

Bu benim sevdam, sevda değil

Ben-im (t.yan) sevda-m (t.nan) = Belirtili ad tamlaması

“Bu benimki sevda değil” dediğimizde “ki” sevdam kelimesinin yerini tuttuğu için ilgi zamiri olur.

Türkçede üç farklı “ki” vardır:

İyelik ekleri yani tamlanan ekleri de çeşitli kitaplarda “iyelik zamiri” olarak adlandırılmaktadır. İyelik ekleri “Çekim Ekleri” bölümünde ayrıntılı olarak işlenecektir.