Yumuşama Dönemi (Détente) Nedir?
Yumuşama Dönemi (Fransızca: détente), Soğuk Savaş sırasında, özellikle 1960’ların sonlarından 1980’lerin başlarına kadar devam eden ve ABD ile Sovyetler Birliği arasında artan diyalog ve gerilimlerin azalmasıyla karakterize edilen bir dönemdir. Bu dönem, iki süper güç arasındaki nükleer silahlanma yarışının kontrol altına alınması ve genel olarak küresel çatışmaların azaltılması çabalarıyla öne çıkar.
Yumuşama Dönemi’nin Nedenleri
- Nükleer Silahlanma Tehdidi:
- Soğuk Savaş’ın zirve noktalarında, ABD ve Sovyetler Birliği arasında yoğun bir nükleer silahlanma yarışı yaşandı. İki taraf da birbirine karşı büyük bir nükleer yıkım gücüne sahipti, bu da küresel çapta büyük bir endişe yarattı. Bu tehlikenin farkında olan liderler, nükleer savaşı önlemek için gerilimi azaltma ihtiyacını hissettiler.
- Vietnam Savaşı ve Çıkmaz:
- ABD’nin Vietnam Savaşı’nda yaşadığı başarısızlıklar, Batı Bloku içinde eleştirilere yol açtı ve ABD’nin küresel askeri gücünün sınırlarını gösterdi. Bu durum, ABD’yi askeri güç yerine diplomasiye daha fazla önem vermeye yöneltti.
- Ekonomik Zorluklar:
- Hem ABD hem de Sovyetler Birliği, uzun süreli ve maliyetli bir silahlanma yarışını sürdürebilmekte zorlanmaya başlamıştı. Bu ekonomik baskılar, iki tarafı da silah kontrolü anlaşmaları ve daha fazla diplomasi arayışına itti.
- Küresel Kamuoyunun Baskısı:
- Küresel kamuoyu, nükleer silahlanmaya ve Soğuk Savaş’ın yarattığı tehlikelere karşı giderek daha fazla endişe duydu. Barış hareketleri, nükleer silahsızlanma kampanyaları ve genel olarak halkın baskısı, hükümetlerin daha yumuşak bir yaklaşım benimsemesine katkıda bulundu.
Yumuşama Dönemini Başlatan Gelişmeler
- Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması (NPT) – 1968:
- Bu anlaşma, nükleer silahların yayılmasını engellemek ve nükleer silahsızlanmayı teşvik etmek amacıyla yapıldı. ABD, Sovyetler Birliği ve diğer büyük güçler bu anlaşmayı imzaladı.
- SALT I ve II Antlaşmaları:
- SALT I (1972): Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri, nükleer silahların sınırlanması ve denetimi konusunda ABD ve Sovyetler Birliği arasında imzalanan bir dizi anlaşmayı kapsar. SALT I Antlaşması, iki tarafın balistik füze sayısını sınırlamayı kabul ettiği ilk büyük anlaşmadır.
- SALT II (1979): SALT II, stratejik nükleer silahların sınırlandırılmasına devam etmeyi amaçlayan bir antlaşmaydı. Ancak bu anlaşma, Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgali nedeniyle ABD Senatosu tarafından onaylanmadı.
- Helsinki Nihai Senedi (1975):
- Helsinki’de imzalanan bu belge, Avrupa’da güvenlik ve iş birliğini artırmayı hedefleyen bir dizi anlaşmayı içeriyordu. İnsan hakları, ekonomik iş birliği ve güven artırıcı önlemler konularında mutabakata varıldı.
- Çin ile İlişkilerin Normalleşmesi (1972):
- ABD Başkanı Richard Nixon’ın Çin’e yaptığı tarihi ziyaret, Çin ile ABD arasındaki ilişkilerin normalleşmesini sağladı ve Soğuk Savaş’ın kutuplaşmasını biraz olsun gevşetti.
Yumuşama Dönemi ve Türk Dış Politikası
Yumuşama Döneminde Türkiye, Batı Bloku’na olan bağlılığını korurken, komşularıyla ve diğer dünya ülkeleriyle ilişkilerini geliştirme çabasında oldu. Türkiye, NATO üyesi olarak Batı Bloku’nun bir parçasıydı, ancak Yumuşama Dönemi’nde bölgesel ve uluslararası arenada daha dengeli bir dış politika izlemeye çalıştı.
- Kıbrıs Sorunu ve Batı ile İlişkiler:
- 1974’teki Kıbrıs Barış Harekâtı, Türkiye’nin Batı ile ilişkilerini zorladı, ancak Türkiye bu dönemde NATO üyeliğini ve Batı ile olan ittifakını korudu.
- Sovyetler Birliği ile İlişkiler:
- Türkiye, Yumuşama Dönemi boyunca Sovyetler Birliği ile ilişkilerini geliştirmeye çalıştı. 1970’lerde iki ülke arasında ekonomik ve ticari ilişkiler güçlendi. Sovyetler Birliği’nden alınan kredilerle Türkiye’de büyük sanayi tesisleri kuruldu.
- Orta Doğu Politikası:
- Türkiye, Yumuşama Dönemi’nde Orta Doğu’daki Arap ülkeleriyle ilişkilerini geliştirdi. Bu dönemde, Türkiye’nin Arap ülkeleri ile ekonomik ve ticari ilişkileri artış gösterdi.
- Batı ile Entegrasyon Çabaları:
- Türkiye, bu dönemde Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ile entegrasyon sürecini sürdürdü ve Batı ile ekonomik bağlarını güçlendirdi.
Sonuç
Yumuşama Dönemi, Soğuk Savaş’ın katı kutuplaşmasının biraz yumuşadığı, diyalog ve diplomasiye daha fazla önem verilen bir dönemdi. Türkiye, bu dönemde Batı Bloku’nun önemli bir parçası olmayı sürdürürken, Sovyetler Birliği ve diğer ülkelerle ilişkilerini geliştirme çabasına girdi. Yumuşama Dönemi, Türkiye’nin dış politikasında daha dengeli bir yaklaşımı benimsemesine ve uluslararası alanda daha aktif rol almasına olanak sağladı.
ABD – SSCB İlişkileri
1958 Berlin Buhranı sonrasında ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB Dışişleri Bakanları 1959’da iki defa Cenevre’de bir araya geldiler. Bu diyalog Doğu Bloku ile Batı Bloku arasındaki ilk görüşmeler oldu. Görüşmelerden bir netice çıkmadı ancak bloklar arasındaki ilişkiler biraz daha yumuşadı. Yumuşama Dönemi’nin başlamasında Sovyet Lideri Kuruşçev ile ABD başkanı John Kennedy’nin politikaları etkin rol oynamıştır. Bu dönemde iki ülke arasında uzlaşma arayışları da gerginlikler de yaşanmıştır.
ABD başkanı Kennedy ile SSCB lideri Kruşçev 1961 ‘de Viyana’da bir araya geldi. Kuruşçev, NATO’nun kararlı tutumu yüzünden Berlin ve Almanya ile ilgili sert tutumunu yumuşatmak zorunda kaldı. 1963’te Moskova’da “SSCB – ABD Zirvesi” yapıldı.
ABD – Çin İlişkileri
II. Dünya Savaşı’ndan sonra Çin’de milliyetçilerle komünistler arasında çatışmalar yaşandı. 1949’da komünistler Çin’de yönetime egemen oldular. ABD, Komünist Çin yönetimini tanımadı. Milliyetçilerin denetimindeki Tayvan Hükûmetini Çin’in temsilcisi olarak kabul etti. Bu durum 1971 yılına kadar devam etti.
Ping Pong Diplomasisi: ABD ile Çin arasındaki diplomatik faaliyetleri İfade eder. Amerikan masa tenisi takımı Çin’in daveti üzerine 1971 ‘de yapılan turnuvaya katıldıktan sonra Çin başbakanı tarafından kabul edildi. Aynı günlerde ABD de Çin’e uygulanan ticari ambargoyu kaldırdı. Tarihe “Ping Pong Diplomasisi” olarak geçen bu adımlarla birlikte Çin ile ABD arasındaki buzlar erimeye başladı.
ABD – Çin yakınlaşması sonunda; Çin, Birleşmiş Milletlere yeniden üye oldu. Çin – Japon Savaşı sona erdi. Moskova’da ABD – SSCB zirvesi yapıldı.
