HARİTALARDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ

• 1. İzohips (eşyükselti) Yöntemi
• 2. Tarama Yöntemi
• 3. Gölgelendirme Yöntemi
• 4. Kabartma Yöntemi
• 5. Renklendirme Yöntemi

1. İzohips (Eşyükselti) Yöntemi

İzohips (eş yükselti eğrisi): Deniz seviyesinden itibaren eşit yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere denir.

Günümüzde haritalarda yeryüzü şekillerinin gösterilmesinde en çok kullanılan yöntemdir.

İzohipslerin Elde Edilmesi

İzohipslerin Özellikleri

1. İç içe geçmiş kapalı eğrilerdir, birbirlerini kesmezler.

2. İzohipslerin biçimleri yeryüzü şekillerinin biçimlerine, sayıları yüksekliklerine ve ölçeğe göre değişir.

3. İzohipsler arasındaki yükselti farkına izohips aralığı ya da eküdistans denir. Bir haritada iki eğri arasındaki yükselti farkı haritanın her yerinde aynıdır.

4. İzohips aralığı haritanın ölçeğine göre değişir. Büyük ölçekli haritalarda izohips aralık değeri az, küçük ölçekli haritalarda ise fazladır.

5. İzohipslerin sık çizildiği yerde eğim fazla seyrek çizildiği yerde ise eğim azdır.

6. İzohipslerin değeri dıştan içe doğru artıyorsa en içte nokta halini aldığı yerler dağ doruklarını gösterir.

7. Deniz kıyısı (kıyı çizgisi) O metre kabul edilir.

8. işareti çevresine göre çukurda kalan yerleri gösterir.

9. Birbirini çevrelemeyen komşu eğrilerin yükseltisi birbirine eşittir.

10. Akarsuyun iki yanındaki eğrilerin yükseltisi birbirine eşittir.

Akarsuların taşıdığı malzemeleri ağız kısmında üçgen şeklinde biriktirmesiyle delta oluşur. Bir kıyıda delta oluşabilmesi için gerekli koşullar:

a. Gelgit, güçlü dalga ve akıntı olmamalıdır.
b. Kıyı sığ olmalı ve akarsu bol alüvyon taşımalıdır.

Gelgit akıntıları akarsuların ağız kısımlarını temizlemesi ile denizin karaya doğru huni şeklinde sokulması sonucu okyanus kıyılarında haliç oluşur (Özellikle Batı Avrupa kıyılarında yaygın olarak görülür). Almanya’da Hamburg Limanı, İngiltere’de Londra Limanı haliçlere örnektir. Hollanda kıyılarında da yaygın olarak görülür.

Dağların denize paralel uzandığı yerlerde dalgaların aşındırmasıyla oluşan dik kıyılara falez denir. Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında görülür.

Yatak eğiminin azaldığı yerlerde akarsuyun hızının azalıp yanlara doğru salınımlar yapması ile menderes oluşur.

İzohips haritasında iç içe geçmiş daire şeklindeki çizimler tepeleri gösterirken, bu tepeler arasında kalan düzlükler boyun olarak adlandırılır.

Aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile izobat (eşderinlik eğrisi) oluşur. Okyanus, deniz ve göllerde derinlikleri belirtmek için kullanılır.

Akarsuların aşındırması ile oluşan akarsu vadileri, yükseltinin az olduğu yere göre ters “V” şeklinde çizilirken, vadiler arasındaki sırt adı verilen yeryüzü şekilleri ise yükseltinin az olduğu yere göre “V” şeklinde çizilir. Bir başka deyişle izohipslerde çizilen “V”nin ucu yükseltinin azaldığı yeri gösteriyorsa sırt, yükseltinin arttığı yeri gösteriyorsa vadi olarak tanımlanır.

2. Tarama Yöntemi

Tarama yöntemi ile çizilen haritalarda yeryüzü şekilleri kâğıda aktarılırken eğimin fazla olduğu yerler sık, kısa ve kalın çizgilerle, eğimin az olduğu yerler seyrek, ince ve uzun çizgilerle taranır.

3. Gölgelendirme Yöntemi

Bu yöntem kullanılarak çizilen haritalarda, çizilecek olan bölgenin köşesinden 45^o lik açı ile aydınlatıldığı kabul edilir. Eğimin fazla olduğu yerler karanlık (siyah), eğimin az olduğu yerler yarı gölgeli (gri), düz yerler ise aydınlık (beyaz) gösterilir.

4. Kabartma Yöntemi

Bu yöntem ile çizilen haritalar, yeryüzü şekillerinin üç boyutlu olarak gösterilmesi nedeniyle gerçeğe en yakın çizilen haritalardır. Ancak yapım aşamasında ve taşınmasında karşılaşılan zorluklar nedeniyle kullanımı çok yaygın değildir.

5. Renklendirme Yöntemi

Fiziki haritalarda denizden itibaren yükseklik belirtebilmek için yükseklik basamakları farklı renklere boyanır.