ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ
Anadolu’ya En kapsamlı akınlar Büyük Selçuklular döneminde yaşanmıştır.
Büyük Selçuklularda Çağrı Bey’le başlayan akınlar (1015 – 1016) keşif amacı ile yapılmıştır.
Yapılan keşif neticesinde Anadolu topraklarının uygunluğu 1048 Pasinler Savaşı ile ilk yurt edinme seferine ortam hazırlamıştır.
Alparslan döneminde 1071 Malazgirt Savaşı ile Anadolu topraklarının kapısı Türklere açılmıştır. Savaş sonrasında Alparslan’ın savaşa katılan Türk komutanlarına yaptığı ”Anadolu’da fethedilen toprak fethedenlere ait olacaktır” teklifi Anadolu’nun fethini hızlandırmıştır. Bu gelişme Anadolu’da birinci dönem Türk beyliklerinin kurulmasına ortam hazırlamıştır. Böylelikle Amasya, Niksar ve Sivas taraflarında Danişmentoğulları, Harput, Hasankeyf ve Mardin civarında Artukoğulları, İzmir ve çevresinde Çaka Beyliği kurulmuştur. Selçukoğulları soyundan gelen Kutalmışoğlu Süleyman Şah ise İznik ve çevresinde Anadolu Selçuklu Devletini kurmuştur.
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075 – 1308)
İznik’te Anadolu Selçuklu Devleti’ni resmen kurmuştur. Süleyman Şah’ın hükümdarlığı, Büyük Selçuklu sultanı Melikşah ve Abbasi halifesi tarafından da onaylanmıştır.
Anadolu Selçuklu Devleti’ni Bizans sınırında kuran Süleyman Şah, Bizans’la giriştiği savaşlar neticesinde Güney Marmara bölgesine tamamen, hakim olmuştur. Ayrıca Çanakkale Boğazı’ndan geçen gemilerden vergi almaya başlamıştır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin hızlı bir biçimde büyümesinden çekinen Bizans İmparatorluğu, Balkanlardaki karışıklığın etkisiyle Anadolu Selçuklu Devleti ile bir antlaşma yapmıştır. Antlaşmaya göre Bizans, Anadolu Selçuklu Devleti’ne vergi ödemek zorunda bırakılmıştır.
Kilikya bölgesindeki hakimiyetini Suriye’ye de kaydırmak isteyen Süleyman Şah, Büyük Selçuklu komutanları Artuk ve Tutuş Bey ikilisiyle yaptığı savaşta yenilmiş ve hayatını kaybetmiştir.
SÜLEYMAN ŞAH DÖNEMİ (1014 – 1086)
Süleyman Şah 1075’de Bizans sınırındaki İznik’te Anadolu Selçuklu Devleti’ni resmen kurmuştur. Süleyman Şah’ın hükümdarlığı, Büyük Selçuklu sultanı Melikşah ve Abbasi halifesi tarafından da onaylanmıştır.
Anadolu Selçuklu Devleti’ni Bizans sınırında kuran Süleyman Şah, Bizans’la giriştiği savaşlar neticesinde Güney Marmara bölgesine tamamen, hakim olmuştur. Ayrıca Çanakkale Boğazı’ndan geçen gemilerden vergi almaya başlamıştır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin hızlı bir biçimde büyümesinden çekinen Bizans İmparatorluğu, Balkanlardaki karışıklığın etkisiyle Anadolu Selçuklu Devleti ile bir antlaşma yapmıştır. Antlaşmaya göre Bizans, Anadolu Selçuklu Devleti’ne vergi ödemek zorunda bırakılmıştır.
Kilikya bölgesindeki hakimiyetini Suriye’ye de kaydırmak isteyen Süleyman Şah, Büyük Selçuklu komutanları Artuk ve Tutuş Bey ikilisiyle yaptığı savaşta yenilmiş ve hayatını kaybetmiştir.
Süleyman Şah’ın ölümünden sonra, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın, Süleyman Şah’ın oğulları Kılıçarslan ve Kulanarslan’ı lsfahan’a götürmesi üzerine, Anadolu Selçuklu Devleti 1086 – 1092 yılları arasında hükümdarsız geçen bir ”Fetret dönemi” yaşamıştır.
I. KILIÇARSLAN DÖNEMİ
Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda Çaka Bey’i ortadan kaldırmıştır.
Haçlılara karşı başarılı bir şekilde mücadele etmesine rağmen, başkenti İznik’ten Konya’ya taşımak zorunda kalmıştır.
Büyük Selçuklu komutanı Emir Çavlı ile yaptığı savaşta mağlup olmuştur. Savaş sırasında Habur ırmağında boğularak ölen I. Kılıçarslan’dan sonra çocukları arasında taht mücadeleleri yaşanmaya başlanmıştır. Bu durum Anadolu Selçuklularının ikinci bir fetret dönemi yaşamalarına neden olmuştur.
I. MESUT DÖNEMİ
Taht kavgalarından dolayı bozulan düzeni yeniden sağlamıştır. Haçlılara karşı başarılar elde etmiş ve Haçlı ordusunun Anadolu’dan geçmesini engellemiştir.
Anadolu Selçuklu Devleti ilk kurumsallaşma ve bayındırlık faaliyetlerine başlamıştır. Ayrıca I. Mesut kendi adına para bastırmıştır.
II. KILIÇARSLAN DÖNEMİ
Danişmentoğullarının iyice zayıflamasından yararlanılarak bu beyliğin toprakları fethedilmiştir. Ardından Mengücekoğulları itaat altına alınmıştır. Böylece Anadolu Türk siyasi birliğini sağlamak yolunda önemli adımlar atılmıştır.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin II. Kılıçarslan döneminde iyice güçlenmesinden endişelenen Bizans İmparatorluğu, Anadolu topraklarından Türkleri atarak bu topraklara yeniden hakim olmak istemiştir. Bunun üzerine 1176’da Miryokefalon Savaşı’nda Bizans ordusu ağır bir yenilgiye uğratılmıştır.
Savaş sonucunda;
Bizans’ın Anadolu topraklarını Türklerden geri alma ümidi tamamen son bulmuştur.
Anadolu toprakları tamamen Türk yurdu haline gelmiştir.
Türkler bu savaştan sonra taarruza geçmişlerdir. Anadolu topraklarına “Türkiye” denilmeye başlanmıştır.
II. Kılıçarslan ölümünden önce ülke topraklarını 11 oğlu arasında paylaştırmıştır. Kendi yerine Gıyaseddin Keyhüsrev’i veliaht olarak tayin etmiştir.
I. GIYASEDDİN KEYHÜSREV DÖNEMİ (1192 – 1196 ve 1204 – 1211)
Gıyaseddin Keyhüsrev Anadolu Selçuklularının tam olarak yükselme dönemini yaşamasını sağlamıştır. İznik çevresinde bulunan Rum Devleti ile ittifak yaparak Trabzon Rum İmparatorluğunu mağlup etmiştir. Böylece Samsun ele geçirilip, Karadeniz ticaret yolu güvenlik altına alınmıştır.
Latinlerin elinde bulunan Antalya 1207’de alınarak burada ilk denizcilik faaliyetleri başlatılmıştır.
Ticaretin sadece ülke içinde değil uluslararası alanda da yapılması için uluslararası ticareti teşvik ve himaye amacıyla Kıbrıs’taki Venediklilerle bir ticaret antlaşması yapılmıştır.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin Anadolu da gücünü iyice arttırması daha önce ittifak yaptığı İznik Ftum imparatorunu rahatsız ettiği için, Alaşehir bölgesinde Anadolu Selçukluları ile İznik Rum İmparatorluğu arasında Alaşehir Meydan Savaşı yapılmıştır. I. Gıyaseddin’in öldüğü savaşta İznik Rum İmparatorluğu mağlup edilmiştir.
RÜKNEDDİN SÜLEYMAN ŞAH (1196 – 1204)
Saltukoğullarına son verilerek Erzurum toprakları alınmıştır.
Harput (Elazığ) Artukluları itaat altına alınmıştır.
İZZETTİN KEYKAVUŞ (1211 – 1220)
Kıbrıs krallığı ve Venediklilerle ticaret antlaşmaları imzalanmıştır. Antlaşmalar neticesinde karşılıklı Olarak antlaşmayı imzalayan ülkelerin tüccarları için ticari kolaylıklar sağlanmıştır.
Karadeniz ticaretini güvenlik altına almak için Sinop fethedilmiştir. Buraya Anadolu’dan zengin tüccarlar yerleştirilmiştir. Böylece ticaret hayatının canlandırılması sağlanmıştır.
I. İzzettin Keykavus döneminde sadece ticaret geliştirilmekte kalınmamış aynı zamanda kervansaraylar yapılarak iç ticaretin de devamı sağlanmıştır. Yapılan bütün bu ticari çalışmalar Anadolu Selçuklu Devleti’ni dünyaya açılan uluslararası bir ticaret merkezi haline getirmiştir.
I. ALAEDDİN KEYKUBAT
Moğol tehlikesine karşı Doğu Anadolu’daki bazı kaleler onarılmış, bazı kaleler ise yeni yapılmıştır.
Alanya fethedilmiştir. Burada tersane inşa edilip, askeri ve ticari faaliyetlere hız verilmiştir.
Anadolu Selçukluları ilk deniz aşırı seferi Suğdak’a (Kırım) düzenleyerek burayı hakimiyet altına almışlardır.
Mengücekoğullarına son verilerek Erzincan Anadolu Selçuklu topraklarına katılmıştır.
Alaeddin Keykubat Moğol tehlikesine karşı bir yandan bu devletle iyi geçinmeye çalışırken bir yandan da Harzemşahlarla Moğollara karşı ittifak arayışı içine girmiştir.
Harzemşahların, Anadolu Selçukluları ile Moğolları karşı ittifak yapmadığı gibi Ahlat’ı alarak yakıp yıkması iki devleti savaş ortamına çekmiştir. 1230’da yapılan Yassıçimen Savaşı ile Harzemşahlar mağlup olmuştur. Savaş sonucunda Harzemşah toprakları Anadolu Selçuklularına geçerken Moğollar ile de sınır komşusu olunmuştur. Bu gelişme Moğol saldırılarının Anadolu’ya yönelmesine ortam hazırlamıştır. Fakat Anadolu Selçuklularının Harzemşahları yenmesi Moğolların saldırı cesaretini kırdığı için Anadolu’ya saldırı konusunda bir müddet beklemişlerdir.
II. GIYASEDDİN KEYHÜSREV DÖNEMİ
Anadolu’nun doğu bölgesinde yaşayan Türkmenler, ekonomik sıkıntıların da etkisiyle Baba İshak ismindeki dervişin etrafında toplanarak isyan etmişlerdir. Bir yıl süren isyan Baba İshak’ın öldürülmesiyle bastırılmıştır. Bu isyanın oldukça uzun bir sürede bastırılması Anadolu Selçuklu Devleti’nin gücünün zayıfladığının göstergesidir. Böylece Moğollar Yassıçimen Savaşından sonra cesaret edip saldıramadıkları Anadolu’ya bu olay neticesinde saldırma fırsatı elde etmişlerdir.
Kösedağ mevkiinde meydana gelen savaşta Moğollar Anadolu Selçuklu Devleti’ni büyük bir yenilgiye uğratmışlardır. (1243)
Kösedağ Savaşı sonucunda;
Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girmiştir. Bu olaydan sonra Moğollara vergi veren bir devlet haline gelmişlerdir.
Moğollar Anadolu topraklarında yağma ve katliamlara girişerek tarım ve ticaret hayatının durmasına sebep olmuşlardır.
Anadolu’da Türk siyasi birliğinin bozulmasına sebep olmuştur.
