YENİLEBİLİR YAĞLAR

Katı Yağlar

• Tereyağı
• Margarin
• Palmiye yağı

Sıvı Yağlar

• Zeytin yağı
• Ayçiçek yağı
• Balık yağı
• Kanola yağı
• Mısırözü yağı
• Fındık yağı

TEREYAĞI

• Süt veya yoğurttan elde edilen, doymuş yağ oranı yüksek, oda koşullarında katı olan hayvansal bir yağdır.
• Türk gıda kodeksine göre ağırlıkça en az %80 en fazla %90 oranında süt yağı içeren, en fazla %2 oranında yağsız süt kuru maddesi ve en fazla %16 oranında su İçeren yağdır.
• Hayvansal bir yağ olduğu için yüksek kolesterol değerine sahiptir. Aşırı tüketiminin damar sertliği ve kalp krizi konusunda etkili olduğuna yönelik bilimsel çalışmalar vardır.
• Tereyağı yağlar arasında en yüksek protein değerine sahip yağdır.

MARGARİN

• Margarin bitkisel yağlar, hayvansal yağlar ve sudan oluşan bir emilsiyondur. 100 gram margarinde yaklaşık olarak 81 gram yağ bulunur.
• Margarin üretilirken bitkisel yağlar hidrojen ile doyurulacak Doymuş yağ oranı arttırılır ve ürünün katı olması sağlanır.
• Margarinde yağlar ve su dışında Renklendiriciler, aroma verici maddeler, emülgatörler, koruyucu katkı maddeleri de yer almaktadır.

PALMİYE YAĞI

• Palmiye ağacının meyvelerinden elde edilen bir yağ türüdür. Üretim maliyeti düşük olduğu için son yıllarda gıdalarda sıkça kullanılmaktadır. Bunun yanında Avrupa birliği ve ABD’de yapılan araştırmalar palmiye yağının kanserojen olduğu konusunda bulgulara sahiptir.
• Bunun yanında palmiye yağı üreten ülkelerin daha fazla yağ üretme maksatlı olarak yağmur ormanlarını palmiye üretim sahasına çevirmeleri doğal dengeyi tehlike altına sokmaktadır.
• Palmiye yağının üretim ve tüketimi konusundaki çekinceler nedeni ile ülkeler palmiye yağının tüketimi konusunda kısıtlamalar getirmeye başlamışlardır.

ZEYTİNYAĞI

• Zeytinden elde edilen yağdır.
• Yüksek omega-3 oranı, A vitamini taşıması, hem çiğ tüketime uygun lezzet ve hafiflikte olması hem de yemeklerde kullanıma uygun yapısı olması nedeni ile sık kullanılan bir yağdır.
• Bunun yanında zeytinyağı sabun üretimi ve kozmetik sanayinde de yüksek miktarda kullanılır.
• Sızma (Natürel Sızma) Zeytinyağı : Herhangi bir kusuru bulunmayan, asit oranı % 0,8 den düşük olan, kokusunda zeytin ağacı kokusunu koruyan yağlardır. Çiğ tüketim için en uygun yağ türü sızma zeytinyağıdır.

Rafine Zeytinyağı: Asitlik oranı %2 nin üzerinde olan zeytinyağlarının ratinasyon işleminden geçirilerek asit oranının düşürülmesi sonucu elde edilen zeytinyağıdır.

Riviera Zeytinyağı: Rafine zeytinyağları ile sızma zeytinyağlarının karıştırılması sonucu elde edilen yağlardır.

Vinterizasyon: Sıvı yağlar soğuk hava koşullarında donabilir, sıvı yağın soğutulup içerdiği donabilen bileşenlerden uzaklaştırılması işlemine vinterizasyon denir.

Vinterize edilmiş yağlar soğuk hava koşullarında da aynı görünüme sahipken bu işleme uğramamış yağlar soğukta bulanıklaşabilir.

AYÇİÇEK YAĞI

• Ayçiçeği bitkisinin tohumlarından elde edilen yağdır.
• Doymamış yağ asidi oranı yüksektir.
• Gıda olarak tüketilebildiği gibi biyodizel yapımında da kullanılmaktadır.
• Ayçiçek yağı dünyada en çok üretilen 4 bitkisel yağından biridir.

BALIK YAĞI

• Oda koşullarında sıvı olan, balıktan elde edilen hayvansal bir yağdır.
• Yüksek omega-3 içeriği nedeni ile tercih edilmektedir.
• Çiğ vede pişmiş balıktan alınabileceği gibi kapsül halinde de kullanılabilir.
• Yüksek kolesterol değerine sahip olduğu İçin zeytinyağı veya ayçiçek yağı gibi günlük tüketime uygun değildir.

KANOLA YAĞI

Kolza bitkisinin ıslahı sonucu elde edilen kanola bitkisinin yağıdır. Direk gıda maddesi olarak kullanılabildiği gibi, mum, ruj, sanayi yağları, biyoyakıt üretiminde de kullanılmaktadır.

MISIR YAĞI

• Mısır bitkisinin tohumlarından elde edilen, doymamış yağ oranı yüksek bir yağdır.
• Direk gıda olarak kullanılabilir.
• Kolesterolü düşürür, kalp ve damar hastalıklarını engeller.

FINDIK YAĞI

Fındık bitkisinin tohumundan elde edilen yağdır. Yüksek oleik asit içeriği, yüksek yanma sıcaklığı ve düşük donma noktası nedeni ile tercih edilen bir yağ türüdür.

Yenilebilir Yağların Sağlık Üzerine Etkisi

Yağların sağlığımıza olan etkisi, tüketim şekline göre değişiklik gösterebilir. Bazı yağlar faydalı olabilirken, yanlış kullanımda zararlı hale gelebilir. Yağ tüketiminde dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Yağlar, vücudumuzun ikincil enerji kaynağıdır. Günlük aktivitelerimizde fazla yağ yakmayız, bu nedenle ölçülü tüketim önemlidir.
• Yağların yanma sıcaklıkları farklılık gösterse de yüksek sıcaklıklarda kullanıldıklarında kanserojen maddeler açığa çıkabilir. Bu yüzden pişirme sırasında doğru yağ seçimi yapılmalıdır. Örneğin, tereyağı düşük yanma sıcaklığı nedeniyle kızartmalarda kullanmak için uygun değildir.
• Katı yağlar kolesterol ve damar sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahiptir; bu yüzden aşırı tüketiminden kaçınılmalıdır.

Atık Yağların Yönetimi

Günümüzde artan yağ tüketimi ile atık yağlar çevresel sorunlara yol açmaktadır. Özellikle kızartma yağlarının lavaboya dökülmesi, su tesisatına zarar verirken, arıtma tesislerinde sorun yaratır. Çöp alanlarına dökülen yağlar ise yangın riskine neden olabilir ve doğada kalıcı kirlilik oluşturur. Atık yağlar aynı zamanda sanayide ham madde olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle, kullanılan yağlar toplanmalı ve geri dönüşüm için ilgili kurumlara teslim edilmelidir.

Bitkisel Atık Yağların Kullanım Alanları

• Biyodizel üretimi
• Boya üretimi
• Sabun ve deterjan üretimi
• Kimyasal ham madde üretimi

Bu alanlarda değerlendirilerek çevre dostu geri dönüşüm sağlanmaktadır.

Çözümlü Örnek Test Soruları:

Soru 1:

Yenilebilir yağlar hangi temel gruba ayrılır?
A) Doymuş ve doymamış yağlar
B) Asitler ve bazlar
C) Proteinler ve karbonhidratlar
D) Organik ve inorganik maddeler

Cevap: A
Çözüm: Yenilebilir yağlar, kimyasal yapısına göre doymuş ve doymamış yağlar olarak iki temel gruba ayrılır.

Soru 2:

Doymamış yağlar hangi kaynaklardan elde edilir?
A) Hayvansal yağlardan
B) Bitkisel yağlardan
C) Mineral yağlardan
D) Petrol ürünlerinden

Cevap: B
Çözüm: Doymamış yağlar genellikle zeytin yağı, ayçiçek yağı ve fındık yağı gibi bitkisel kaynaklardan elde edilir.

Soru 3:

Aşağıdaki yağlardan hangisi hayvansal yağdır?
A) Zeytin yağı
B) Ayçiçek yağı
C) Tereyağı
D) Mısır yağı

Cevap: C
Çözüm: Tereyağı, hayvansal kaynaklardan elde edilen yenilebilir bir yağdır.

Soru 4:

Doymuş yağların sağlık üzerindeki etkilerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kolesterolü artırabilir.
B) Kas kütlesini artırır.
C) Kalp sağlığını korur.
D) Sindirimi kolaylaştırır.

Cevap: A
Çözüm: Doymuş yağlar fazla tüketildiğinde kolesterolü artırabilir ve kalp-damar hastalıklarına yol açabilir.

Soru 5:

Zeytin yağı hangi gruba girer?
A) Doymuş yağ
B) Trans yağ
C) Tekli doymamış yağ
D) Çoklu doymamış yağ

Cevap: C
Çözüm: Zeytin yağı, yapısında tekli doymamış yağ asitleri içeren sağlıklı bir bitkisel yağdır.

Soru 6:

Trans yağlar nasıl oluşur?
A) Doğrudan hayvanlardan elde edilir.
B) Bitkisel yağların hidrojenle doyurulmasıyla oluşur.
C) Yüksek sıcaklıkta bitkilerin yakılmasıyla oluşur.
D) Asitlerle tepkimeye girerek oluşur.

Cevap: B
Çözüm: Trans yağlar, bitkisel yağların hidrojen ile işlenmesi (hidrojenasyon) sonucu oluşur. Bu işlem sırasında yağın kimyasal yapısı değişir ve sağlığa zararlı hale gelir.