Yazım Kuralları ve Noktalama İşaretleri Türkçe 4.Sınıf
Yazım Kuralları (İmla)
Bir dilin sözcüklerini yazıya doğru şekilde geçirebilmek için benimsenmiş, ortak yazma biçimine imlâ (yazma) denir.
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler:
1. Yazıda cümlenin ilk harfi büyük harfle başlar. Nokta, soru işareti ve ünlem işaretinden sonra gelen sözcüğün ilk harfi de büyük harf ile yazılır.
“Ada, annesi ile Bursa’ya gitti.”
“Neden gelmedin? Seni çok bekledim.”
“Sus! Kimse duymasın.”
2. Şiirlerde her dizenin ilk harfi büyük harfle yazılır.
“Bir küçük çoban varmış.”
“Annesinin beşiğini sallarmış…”
“Kaf Dağı’na selamını yollarmış.”
3. Özel adlar cümlenin neresinde olursa olsun büyük harfle başlar.
“Dün Emirgan’da Pınar’ı gördüm.”
“Ankara ülkemizin başkentidir.”
Özel adlarla kullanılan unvan ön adları büyük harfle başlar.
“Doktor Ayten Gül”
“Gazi Mustafa Kemal”
4. Mektuplarda hitap bildiren sözcükler ve resmi yazışmalardaki sözcük grupları büyük harfle başlar.
“Sevgili Arkadaşım, Canım Annem.”
“Sayın Başkan, Sayın Bakan,”
5. Kurum ve kuruluş adları birden fazla sözcükten oluşuyorsa her sözcüğün ilk harfi büyük harfle yazılır.
“Türk Dil Kurumu, Şehitler İlkokulu.”
6. Gazete, kitap, dergi, şiir adları, yazı başlıklarının her sözcüğü büyük harfle yazılır.
“Resmi Gazete, İstanbul Hatırası, Dostlar Beni Hatırlasın (şiir)”
7. İki noktadan sonra tırnak içinde başlayan cümlenin ilk harfi büyük yazılır.
Öğretmen: “Tırnak içindeki ifadenin ilk harfi büyük harfle başlar.” diye açıkladı.
8. Güneş, ay ve dünya bir gök cismi olarak kullanıldıkları zaman büyük harfle yazılırlar.
“Dünya’nın uydusu Ay’dır.”
“Güneş ısı ve ışık kaynağıdır.”
9. Milli ve dini bayramların adları büyük harfle yazılır.
“30 Ağustos Zafer Bayramı, Ramazan Bayramı.”
“Mi” Soru Ekinin Yazımı:
Soru eki “mi” kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Ünlü uyumuna uyarak “mi, mu, mü” şeklini alır.
“Evinizi hatırladınız mı?”
“Ben de sizinle geleyim mi?”
“Yarın iş yerine uğrayacak mısın?”
“de” Eki
1. “de” bağlacı ayrı bir sözcüktür. Cümlede ayrı yazılır. Ünlü uyumuna göre “da” olabilir. Fakat “te, ta” olmaz.
“Ahmet de bize gelmişti, o akşam.”
“Yemeğe babam da katılacak.”
2. Durum eki olan “de” sözcüğe bitişik yazılır. Yer ve zaman bildirir. Ünlü ve ünsüz uyumuna göre, “de, da, te, ta” şeklinde yazılabilir.
“Bizde o saydığın ürünler yok.”
“Öğrendiklerimizi evde tekrarlamalıyız.”
Not: “de” eki cümleden çıkarılınca bozuk bir anlatım oluşuyorsa durum eki olan “de” ekidir.
“Otobüs durağında buluşalım.”
“Otobüs durağın buluşalım.” anlam bozuldu. Bu durum eki olan “de”dir.
“ki” Eki
1. Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır. Görevi iki cümleyi birbirine bağlamaktadır.
“Öyle güzel uyuyordu ki kaldırmaya kıyamadım.”
“Parası yok ki senden istiyor.”
2. İlgi adılı olan “ki” sözcüğe bitişik yazılır ve adın yerini tutar.
“Bizimki bugün yaramazlık yapmamış.”
“Sizinki çok uslu duruyor.”
3. Sıfat yapım eki olan “ki” yer ve zaman bildiren sıfatlar türetir. Sözcüğe bitişik yazılır.
“Salondaki vazo kırıldı.”
“Geçen seneki maçta kötü yenilmiştik.”
“İle” Sözcüğünün Ek Olarak Yazımı:
1. “ile” ünsüzle biten bir sözcüğe ek olarak getirildiğinde “i” ünlüsü düşer.
“Annemle okula gittik?”
2. “ile” sözcüğü ünlü ile biten bir sözcüğe ek olarak getirildiğinde baştaki “i”, “y” ye dönüşür.
“Babasıyla okula gelmiş.”
Ay ve Gün Adlarının Yazımı:
1. Ay ve gün adları tek başına kullanılıyorsa baş harfleri küçük yazılır.
“Evi haziran ayında boşaltacağız.”
2. Ay ve gün adları belirli bir tarihi belirtiyorsa baş harfleri büyük yazılır.
“Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilan edildi.”
“Atatürk 10 Kasım 1938’de vefat etti.”
Sayıların Yazımı:
Sayılar rakamla veya yazıyla yazılabilir. Sayıları yazarken şunlara dikkat edilmelidir:
1. Metinlerde geçen küçük sayılar yazıyla yazılır.
“Senelik iznim on gün olacak.”
“Yaşım kırk oldu, zaman ne hızlı geçiyor.”
2. Bazı işlemleri ve bu işlemlerin sonuçlarını anlatan sayılar rakamla yazılır.
“25 000 kişi, 350 kilometre, 35.836.000”
Noktalama İşaretleri:
Yazıda okumayı kolaylaştırmak, duygu ve düşüncelerimizi doğru ifade edebilmek için kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir.
Nokta (.)
- Tamamlanmış tümcenin sonuna konur.
“Nur eve geldi.”
“Damlaya damlaya göl olur.” - Kısaltmalarda kullanılır.
“Cad. (cadde), Dr. (Doktor), vb. (ve benzeri)” - Sıra belirten sayıların sonuna konur.
“5. sınıf, 20. yüzyıl, I. Murat, 2. kat” - Tarihleri yazarken ay ve gün bildiren rakamların arasına konur.
- Tarihlerde gün, ay ve yıl arasına nokta konur.
“10.11.1938, 30.08.1922, 23.04.1920” - Aylar yazıyla yazılırsa nokta kullanılmaz.
“TBMM 23 Nisan 1920’de açıldı.” - Saat ve dakika belirten sayıların arasına konur.
“Saygı duruşu 09.05’te yapılacak.” - Matematikte çarpı işareti yerine konur.
“8.2 = 16, 5.5 = 25” - Sayıları okumayı kolaylaştırmak için basamakların arasına konur.
“972.532.012 ₺”
Not: Kurum ve kuruluş adlarının baş harfleriyle yapılan kısaltmalarda harflerin arasına nokta kullanılmaz.
“TBMM, THY, MEB, TCDD…”
Virgül (,):
- Cümlede aynı görevde olan sözcüklerin arasına konur.
“Kahvaltıda peynir, zeytin, bal yedim.” - Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
“Sabah evden erken çıkar, biraz yürüyüş yapar ve dönerdi.” - Hitap ve seslenme sözcüklerinden sonra konur.
“Sevgili Anneciğim,”
“Sayın Müdürüm,”
“Arkadaş, yurduna alçakları uğratma sakın!” - Uzun cümlelerde özneyi vurgulamak için özneden sonra konur.
“Tatlılar, kalorisi fazla fakat vitamini az besinlerdir.”
Noktalı Virgül (;)
- Anlamca birbirine bağlı cümleler arasında kullanılır.
“At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.”
“Doluya koydum, almadı; boşa koydum, dolmadı.” - Virgülle ayrılmış sözcük veya sözcük gruplarını ayırmak için kullanılır.
“Erkek çocuklarına Ali, Hasan, Murat; kız çocuklarına ise Ayşe, Arzu isimlerini verdi.” - Birbirine ama, fakat, çünkü vb. bağlaçla bağlanan cümlelerde bağlaçtan önce kullanılır.
“Kitabı inceledim; fakat pek beğenmedim.”
İki Nokta (:):
- Açıklama yapılacak veya örnek verilecek sözcük veya cümleden önce kullanılır.
“hakim: Adalet dağıtan kişi, yargıç” - Karşılıklı konuşmalarda, konuşma çizgisinden önce kullanılır.
Ahmet:
– Arayan soran oldu mu? - Alıntı cümlelerden ve sözlerden önce kullanılır.
Mevlana: “İyiyi ara, güzeli ara, doğruyu ara.” demiş.
Üç Nokta (…):
- Herhangi bir nedenle bitmemiş ya da anlamının tamamlanması okuyucuya bırakılan cümlelerin sonuna konur:
“Şu bahar günleri bir gelse…” - Bir takım örneklerden sonra ve benzeri anlamında kullanılır.
“Buranın insanları konukseverdir, alçak gönüllüdür, iyidir…”
Ünlem İşareti (!):
- Korku, heyecan, sevinç gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
“Yaşasın, sınavı kazanmışım!” - Alay etme, küçümseme, yerme anlamında parantez içinde kullanılır.
“Onun ne kadar akıllı (!) olduğunu bilmeyen mi var?”
Kesme İşareti (’):
- Özel adlara getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır.
“Muğla’da hava çok sıcakmış.” - Kısaltmalar sonuna gelen ekleri ayırmada kullanılır.
“Bugün TBMM’nin açılışının doksanıncı yılını kutluyoruz.” - Sayıların sonuna getirilen ekleri ayırmada kullanılır.
“Sınav saat 11.00’da başlayacak.”
Tırnak İşareti (“ ”):
- Başka bir kişiden ya da yazıdan aktarılan sözlerin başına ve sonuna konur.
“Atatürk “En büyük savaş, cahilliğe karşı yapılan savaştır.” demiştir.”
Kısa Çizgi (-):
- Satır sonuna sığmayan sözcüklerin devamı olduğunu belirtmek için konur:
“Sabahları kuş sesleriyle uyanmak ak–
şamları ateş yakıp şarkı söylemek çok güzeldi.” - Sözcükleri hecelerine ayırmak için kullanılır.
“ge–li–yo–ruz, bal–kon–da” - Arasında, ve, ile, ….. den anlamlarını vermek için iki sözcüğün veya sayının arasına konur.
“Türkçe – İngilizce sözlük aldım.”
“Ankara – İstanbul kara yolu.” - Bir başlangıcı ve sonu ifade eden tarihlerde, sayılar arasına konur.
“I. Dünya Savaşı 1914 – 1918 tarihleri arasında olmuştur.”
Konuşma Çizgisi (Uzun Çizgi) (—):
- Yazıda konuşmaları göstermek için kullanılır.
— Sen nerelisin?
— Manisalıyım.
Soru İşareti (?):
- Soru anlamı taşıyan sözcük ya da cümlelerin sonuna konur.
“Neden geç kaldın? Ne zaman?” - Kuşku duyulan bilgilerin yanına ya da bilinmeyen bilgilerin yerine parantez içinde konur.
“Yazar (? – 1842) yılları arasında yaşamıştır.”
Parantez ( ):
- Cümle içinde herhangi bir konu, durum veya sözcükle ilgili açıklama yapılacaksa bu açıklama parantez içinde yapılır.
“O (Mehmet) bizimle birlikteydi.” - Cümle içinde geçen yabancı sözcüğün okunuşunda kullanılır.
“Shakespeare (Şekspir) tiyatro eserleri ile tanınır.”
DenDen (//):
- Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen sözcüklerin tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır.
“1980 doğumludur.
1990 //” gibi…
Çözümlü Örnek:
“babam köpeğime karabaş ismini taktı.” cümlesindeki yazım yanlışlarını bulalım.
Cümlenin doğru yazılmış hali şöyledir:“Babam köpeğime Karabaş ismini taktı.”
- Cümlenin ilk harfi ve özel adların ilk harfi her zaman büyük yazılır.
Çözümlü Örnek:
Aşağıda verilen cümledeki boşluklara hangi noktalama işaretleri konulmalıdır?
“Murat ayağa kalktı ( ) bütün soruları cevapladı ( )
“Murat ayağa kalktı (,) bütün soruları cevapladı (.) Birinci boşluğa iki cümleyi birbirine bağlamak için virgül, ikinci boşluğa ise cümle sonu olduğu için nokta konur.
Çözümlü Örnek:
Aşağıda verilen cümlelerin hangisinin sonuna soru işareti (?) konulmalıdır?
- Akıllı mı akıllı bir çocuktu
- Sen geldin mi, fark etmedim
- Beni mi aramış, duymamışım
- Ayşe’de mi geliyor.
Birinci cümlede “mi” eki pekiştirme için kullanılmış, ikinci ve üçüncü cümlede şaşırma anlamı vermek için kullanılmış. Son cümle de ise soru anlamı taşıyan “mi” eki kullanılmış.
- “Ayşe’de mi geliyor?” olmalıdır.
Çözümlü Örnek:
Uzun çizgi ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğrudur?
- Satır sonuna sığmayan sözcükleri hecelerinden ayırmada kullanılır.
- Karşılıklı konuşmalarda konuşma çizgisi olarak kullanılır.
- Sözcükleri hecelerine ayırmada kullanılır.
Satır sonuna sığmayan sözcüklerin devamı olduğunu belirtmede ve sözcükleri hecelerine ayırmada kullanılan kısa çizgidir. Uzun çizginin diğer adı konuşma çizgisidir. Karşılıklı konuşmalarda konuşma çizgisi olarak kullanılır. 2. veri doğrudur.
Çözümlü Örnek Test Soruları:
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kullanımı doğrudur?
A) bu sabah hava çok soğuktu.
B) Ayşe dün Ankaraya gitti.
C) Ahmet ile Burak sinemaya gittiler.
D) öğretmenimiz bize ödev verdi.
Cevap: C
Çözüm: Cümlelerin ilk harfi büyük yazılır. Ayrıca özel isimlerin ilk harfi de büyük olmalıdır. Doğru seçenek C şıkkıdır.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nokta (.) yanlış kullanılmıştır?
A) Saat 10.30’da ders başladı.
B) Okul 29.10.2024’te tatil olacak.
C) Bugün hava çok güzeldi.
D) Ali Bey sınıfta mı?
Cevap: D
Çözüm: D şıkkında nokta soru anlamı taşıyan bir cümlenin sonunda kullanılmıştır. Bu durumda soru işareti (?) kullanılmalıdır.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak işareti (“ ”) doğru kullanılmıştır?
A) Öğretmenimiz, “Bugün hava çok güzel dedi.”
B) Kitapta, “Başarı sabır ister.” yazıyordu.
C) Mehmet “Beni bekleyin” dedi.
D) “Ayşe, çok çalışkansın” dedi, annesi.
Cevap: B
Çözüm: Tırnak işareti doğrudan aktarılan ifadeleri belirtmek için kullanılır. B şıkkında doğru şekilde tırnak işareti kullanılmıştır.
4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde virgül (,) yanlış kullanılmıştır?
A) Sabah kalktım, kahvaltı yaptım, okula gittim.
B) Ali, defteri aldı, masanın üzerine koydu.
C) Tatilde kitap okumak, oyun oynamak güzeldi.
D) Öğretmenimiz, Ali sınıfta mı? dedi.
Cevap: D
Çözüm: Virgül, anlam karışıklığına yol açmayacak şekilde kullanılmalıdır. D şıkkında virgül yanlış bir yerde kullanılmıştır.
5. Aşağıdaki tarihlerden hangisinin yazımı doğrudur?
A) 29/10/2023
B) 29-10-2023
C) 29.10.2023
D) 29 10 2023
Cevap: C
Çözüm: Tarihler gün, ay ve yıl olarak yazılırken aralarına nokta (.) konulmalıdır. Doğru yazım C şıkkıdır.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti (‘) doğru kullanılmıştır?
A) Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.
B) TBMM ‘nin çalışmaları devam ediyor.
C) Saat 10 ‘da görüşelim.
D) Mustafa’nın kardeşi geldi.
Cevap: A
Çözüm: Kesme işareti özel isimlere ek geldiğinde kullanılır. A şıkkında doğru şekilde kullanılmıştır.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem işareti (!) yanlış kullanılmıştır?
A) Yaşasın! Tatil başladı.
B) Ne kadar güzel bir çiçek!
C) Ali, dikkat et!
D) Bugün hava çok güzel! dedi.
Cevap: D
Çözüm: Ünlem işareti bir duyguyu ifade eden cümlelerde doğru şekilde kullanılır. Ancak D şıkkında bir alıntı cümlenin içinde kullanılmış ve yanlış bir yazım oluşturmuştur.