YAPIM EKLERİ

Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek yeni anlamlı sözcük türeten eklerdir. Yapım ekleri dörde ayrılır:

1. isimden İsim Yapan Yapım Ekleri:

isimlere eklenerek onlardan yeni anlamlı isimler yapan eklerdir.

-li: yaşlı, İstanbullu, kirli…
-lık: sözlük, ormanlık, dostluk…
-ci: kitapçı, çiçekçi, gözcü…
-siz: susuz, sessiz…
-ce: Türkçe, güzelce, iyice…
-daş: meslektaş, arkadaş, vatandaş…
-cil: bencil, evcil, otçul…
-ncı: altıncı, ikinci, sonuncu…
-cik: biricik, küçücük…
-er: üçer, beşer, yedişer…

 

2. isimden Fiil Yapan Yapım Ekleri:

isimlere eklenerek onlardan fiiller yapan eklerdir.

-la: sula-, yolla-, başla-…
-al: çoğal-, azal-, düzel-…
-a: kana-, yaşa-, oyna-…
-ar: karar-, sarar-, morar-…
-ık: acık-, birik-…
-et: yönet-, gözet-…
-sa: önemse-, susa-…
-ımsa: azımsa-, benimse-…

3. Fiilden isim Yapan Yapım Ekleri:

Fiillere eklenerek onlardan isim yapan eklerdir.

-ce: eğlence, düşünce…
-gi: saygı, sevgi, bilgi…
-gın: yangın, saygın…
-i: yazı, gezi, yapı…
-im: bilim, ölüm, çizim…
-ak: yatak, durak, kaçak…
-ge: gösterge, bilge, süpürge…
-it: geçit, yapıt, yakıt…
-giç: bilgiç, dalgıç…

4. Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri:

Fiillere eklenerek onlardan yeni anlamlı fiiller türeten eklerdir.

-dir: bildir-, sürdür-, yıktır-…
-ır: uçur-, çıkar-, kaçır-…
-ın: sevin-, giyin-…
-t: uzat-, üşüt-…
-il: sevil-, yıkıl-…
-ş: kaçış-, görüş-…

Bir sözcüğün yapım eki alarak yeni bir sözcük oluşmasına “türeme” denir. Sözcüğün yapım eki almış biçimine de “gövde” adı verilir.

“çalışkan” sözcüğü yapım eki aldığı için türemiştir. Bu nedenle “fiil kökünden türemiş isim gövdesi” olarak adlandırılır.

Örnek: Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük yapım eki almamıştır?

A) Yazı, insanlığın en büyük buluşlarından biridir.
B) İnsanların kişilik özellikleri birbirinden farklıdır.
C) Önümüzdeki duvarları aşıp hedefe ulaştık.
D) Büyüdüğü zaman tiyatrocu olacağını söylüyor.

Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün sözcükler ek almıştır?

A) Beni görünce aniden telaşlanıp yüzü kızardı.
B) Gerçek bir dost her zaman dürüst davranmalıdır.
C) Karşınıza çıkan her zorluk size yeni bir şey öğretir.
D) Soruyu çözmek için başka bir yol bulmalısın.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdaki kelimelerden hangisi yapım eki almıştır?

A) Çalışmak
B) Güneş
C) Öğrenci
D) Kitap

Cevap: C
Çözüm: “Öğrenci” kelimesi, “öğren-” köküne “-ci” yapım eki getirilerek türetilmiştir. Diğer seçenekler yapım eki almamıştır. Bu nedenle doğru cevap “C” şıkkıdır.

---

2. “Oyuncak” kelimesinde bulunan yapım eki aşağıdakilerden hangisidir?

A) -luk
B) -cı
C) -cak
D) -çi

Cevap: C
Çözüm: “Oyuncak” kelimesi, “oyun” köküne “-cak” yapım eki eklenerek türetilmiştir. Bu ek, yeni bir anlam kazandırarak bir nesneyi ifade etmektedir. Doğru cevap “C” şıkkıdır.

---

3. Aşağıdaki kelimelerden hangisinde hem yapım eki hem çekim eki bulunmaktadır?

A) Bahçede
B) Yazıcı
C) Kitaplık
D) Evimiz

Cevap: A
Çözüm: “Bahçede” kelimesi “bahçe” köküne “-de” çekim eki eklenmiştir. Ancak “bahçe” kelimesi de “bahç-” kökünden “-e” yapım eki ile türetilmiştir. Bu nedenle doğru cevap “A” şıkkıdır.

---

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir kelime yapım eki almıştır?

A) Bahar mevsimi geldi.
B) Çocuklar bahçede oynuyor.
C) Yeni alınan kitaplık çok büyük.
D) Okuldan eve döndüm.

Cevap: C
Çözüm: “Kitaplık” kelimesi, “kitap” köküne “-lık” yapım eki eklenerek türetilmiştir. Bu nedenle doğru cevap “C” şıkkıdır.

---

5. “Arkadaşlık” kelimesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Kökü “arkadaş”tır ve “-lık” çekim eki almıştır.
B) Kökü “arkadaş”tır ve “-lık” yapım eki almıştır.
C) Kökü “arkadaş”tır ve ek alarak fiil olmuştur.
D) Kökü “arka”dır ve “-daşlık” yapım eki almıştır.

Cevap: B
Çözüm: “Arkadaşlık” kelimesi, “arkadaş” kelimesine “-lık” yapım eki eklenerek türetilmiştir. Bu ek, kelimenin anlamını genişletmiştir. Doğru cevap “B” şıkkıdır.