1. Dipol – Dipol etkileşimleri

İki polar molekül birbirine yaklaştığında zıt kutuplarının arasında elektrostatik çekim kuvveti oluşur. Bu şekilde polar moleküller arasında oluşan çekim kuvvetine dipol – dipol bağı denir.

Dipol – dipol bağlarının gücü iyonik ve kovalent bağın gücünün yaklaşık %1`i kadardır.

2. İyon – Dipol etkileşimleri

Bir iyonla, polar molekül (kalıcı dipol) arasındaki etkileşime iyon – dipol bağı denir. İyon – dipol bağları, “+” yüklü iyonla polar molekülün “-” kutbu arasında, “-” yüklü iyonla polar molekülün “+” kutbu arasında oluşan çekim kuvvetleridir.

3. İndüklenmiş dipol etkileşimleri

a. İyon – indüklenmiş dipol etkileşimleri

İyonik bir maddenin apolar çözücü içerisinde çözünmesi sonucunda oluşan etkileşimlerdir.

Örneğin KCl’nin benzen (C₆H₆) içerisinde çözünmesi sonucunda iyon – indüklenmiş dipol etkileşimleri ortaya çıkar.

b. Dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri

Apolar bir molekülün polar çözücü içerisinde çözünmesi sonucunda oluşan etkileşimlerdir. Örneğin iyot katısının (I₂) etanol (C₂H₅OH) içerisinde çözünmesi sonucunda dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri ortaya çıkar.

c. London kuvvetleri (İndüklenmiş dipol – İndüklenmiş dipol)

Moleküllerdeki atomların elektronlarının hareketleri sonucunda anlık polarlık oluşur. Bu anlık polarlığa sahip moleküller arasındaki çekim kuvvetlerine London kuvvetleri denir. Soy gazların, H₂, Cl₂ , O₂, CO₂ ve CH₄ gibi apolar moleküllerin sıvı hâllerinde London kuvetleri görülür. London kuvvetleri diğer van der waals çekim kuvvetlerinden çok daha zayıftır. Bu nedenle bu maddelerin kaynama noktaları düşüktür.

London kuvvetlerinin gücü,

• molekül ağırlığı arttıkça artar.
• temas yüzeyi arttıkça artar.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Konu: Van der Waals Etkileşimleri

---

1. Aşağıdaki etkileşim türlerinden hangisi Van der Waals kuvvetleri arasında yer alır?

A) İyonik bağ
B) Kovalent bağ
C) Dipol-dipol etkileşimi
D) Metalik bağ
E) Hidrojen bağı

Cevap: C
Çözüm: Van der Waals etkileşimleri, moleküller arasında meydana gelen zayıf etkileşimlerdir. Dipol-dipol etkileşimi, London kuvvetleri ve indüklenmiş dipol etkileşimleri bu gruba girer. İyonik, kovalent ve metalik bağlar ise güçlü bağlardır ve Van der Waals etkileşimleri arasında yer almaz. Doğru cevap C şıkkıdır.

---

2. Aşağıdaki moleküllerden hangisi yalnızca London (Dağılma) kuvvetleri ile etkileşime girer?

A) H₂O
B) NH₃
C) CH₄
D) HCl
E) HF

Cevap: C
Çözüm: London kuvvetleri, apolar (kutupsuz) moleküller arasında görülen en zayıf Van der Waals etkileşimidir. CH₄ (metan) apolar bir moleküldür, bu yüzden yalnızca London kuvvetleri ile etkileşime girer. Diğer moleküller hidrojen bağı veya dipol-dipol etkileşimleri içerebilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

---

3. Van der Waals kuvvetleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Zayıf moleküller arası etkileşimlerdir.
B) London kuvvetleri, tüm atom ve moleküllerde bulunur.
C) Dipol-dipol etkileşimleri sadece apolar moleküller arasında görülür.
D) Van der Waals kuvvetleri, kaynama noktalarını etkileyebilir.
E) Molekülün yüzey alanı arttıkça London kuvvetleri de artar.

Cevap: C
Çözüm: Dipol-dipol etkileşimleri yalnızca polar moleküller arasında gerçekleşir. Apolar moleküllerde dipol-dipol etkileşimi bulunmaz, yalnızca London kuvvetleri görülür. Bu yüzden C şıkkındaki ifade yanlıştır.

---

4. Aynı sıcaklıkta aşağıdaki maddelerden hangisinin kaynama noktası en düşük olur?

A) H₂S
B) NH₃
C) CH₄
D) H₂O
E) HF

Cevap: C
Çözüm: Kaynama noktası, moleküller arası etkileşimlere bağlıdır.

• H₂O ve HF hidrojen bağı içerdiğinden kaynama noktaları yüksektir.
• H₂S ve NH₃ dipol-dipol etkileşimleri içerir.
• CH₄ (metan) apolar olduğu için yalnızca London kuvvetleri ile etkileşir ve en düşük kaynama noktasına sahiptir.

Bu yüzden doğru cevap C şıkkıdır.

---

5. London kuvvetlerinin şiddetini etkileyen faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Molekül büyüklüğü
B) Elektron sayısı
C) Molekülün kutupluluk durumu
D) Molekülün yüzey alanı
E) Atomların çekirdek yükü

Cevap: E
Çözüm: London kuvvetleri, elektron bulutunun hareketiyle oluşan anlık dipollerden kaynaklanır.

• Molekül büyüklüğü ve yüzey alanı arttıkça London kuvvetleri artar.
• Elektron sayısı arttıkça geçici dipol oluşumu daha kolay olur.
• Molekülün kutupluluk durumu (polar veya apolar olması), London kuvvetlerinin olup olmamasını değil, diğer etkileşimlerin eklenmesini etkiler.
• Ancak atomların çekirdek yükü (proton sayısı), London kuvvetleri üzerinde doğrudan etkili değildir.

Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.