- II. Göktürk Devleti’nin parçalanmasının ardından Bilge Kül Kağan tarafından Ordubalık (Karabalasagun) merkezli kurulmuşlardır.
- Uygurlar diğer Türk devletlerinden farklı bir yapıya sahip olmuşlar devlete en parlak dönemini yaşatan Moyan – Çur‘un ölümü sonrasında başa geçen Böğü Kağan Döneminde Çin’le kurdukları ilişkiler sonucunda Maniheizm dinini benimsemişlerdir.
Uyarı: Uygurlar, Çin dışında ticaret yoluyla Bizans ve Abbasi devletleriyle de ilişki kurmuşlardır.
Uyarı: Uygurlar Türk tarihinde din değiştiren ilk Türk devletidir.
- Maniheizm dini Uygurların, her anlamda değişmesinde etkili olmuştur.
Başlıca değişimler
1. Bu dinin tapınaklarda yaşanması Uygurların tapınak yapmalarına neden olmuştur.
Uyarı: Uygurlar tapınak yapımıyla Türk tarihinde ilk defa yerleşik yaşama geçmişlerdir. Mani Dini Uygurların inanışlarını ve yaşam tarzlarını etkilemiştir.
2. Bu dinde et yemek yasaktır. Bu yüzden Türkler hayvancılığı bırakmışlar, yaşamlarını devam ettirmek için tarımsal üretim yapmışlardır.
Uyarı: Uygurlar Türk tarihinde ilk defa üretici konuma geçen Türk devletidir. Dini inanışları ekonomik yapılarını etkilemiştir.
Uyarı: Uygularda gerek tapınak yapımının gerekse tarımsal faaliyetlerin başlamasıyla Türk tarihinde ilk defa şehirler (Beş balık, Ordubalık, Tufan, Karaşar) kurulmuştur. Buna bağlı olarak Uygurlar, Türk tarihinde ilk kalıcı mimari eserleri de ortaya koymuşlardır. (Saraylar, evler, tapınaklar vb.)
3. Uygurların, ekonomik ve sosyal ilişkilerinin değişmesi hukuk yapısını da etkilemiştir. Yazısız hukuk kuralları olan Töreler ilk defa bu dönemde yazılı hale getirilmiş ve aile, miras, mülk hukuku alanında kanunlar da yapmışlardır. (Medeni Kanun)
4. Şehirli ve tüccar dini olan Maniheizmde savaşmak yasaktır.
- Bundan dolayı Uygurlar, Moğollarla yaptıkları mücadelede başarılı olamamışlar ve Moğollara bağlanmışlardır. Ancak Uygurlar Moğolları kültürel anlamda etkilemişlerdir.
Uygurların Moğolları etkilediğinin göstergeleri
1. Moğolların devletin önemli kademelerinde Uygur Türklerini görevlendirmeleri
2. Moğolların Uygur alfabesini kullanmaları
3. Moğolların Türkçe konuşmaya başlamaları
- Baga Tarkan’ın ölümü sonrasında Uygurlara son darbe Kırgız Türklerinden gelmiştir. Uygurlar, 840 yılında Kırgız Devleti tarafından yıkılmışlardır.
Bunların dışında
1. Uygurlar, Çin’den kültürel alanda da etkilenmiş böylece Türkler de ilk defa kağıt, matbaa, pusula, barut kullanmıştır.
2. Kağıt ve matbaa kullanımıyla ortaya konan eserler kalıcı hale gelmiş bilgi birikimi ve aktarımı kolaylaşmıştır. Bu sayede Uygurlar Türk tarihinde ilk kütüphaneyi kurmuşlardır.
3. Uygurların farklı dini kabul etmelerine rağmen dinsel terimlerin Türkçe karşılığını kullanmaları ayrıca 18 harfli kendilerine ait alfabe hazırlamaları ulusçuluk düşüncesiyle hareket ettiklerini gösterir.
4. Maniheizm dini dışında Uygurlar, Budizm, Taoizm gibi dinleri de benimsemişler ve bu dinlere ait ibadethaneleri yan yana bulundurmuşlardır.
Uyarı: Farklı tapınakların yan yana bulundurulması Uygurlarda dini hoşgörü olduğunun göstergesidir.
Uygurlarda Kültürel Hayat
1. Karabalasagun ve Sine-Uşi Yazıtlarını ortaya koymuşlardır.
2. Türk tarihinde ilk kez orta oyunu sahneleyen Uygurlar Türk tiyatrosunun temellerini atmışlardır.
3. Uygurlar, minyatür ve fresko sanatıyla ilgilenen ilk Türk devletidir.
4. Heykel, dokuma, seramik ve çini örneklerini vermişlerdir.
