Uygur Dönemi

Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olan Uygurlar, din değiştirerek Maniheizm ve Budizm dinlerini kabul etmişlerdir.

Eserlerde, Maniheizm ve Budizm esasları ve öğretileri anlatılmıştır. Bu sebeple Uygur Dönemi yazılı ürünleri daha çok din içerikli metinlerden oluşur.

Uygur metinleri, genellikle 18 harfli Uygur alfabesiyle yazılmıştır ancak Uygurlar başka alfabeleri de kullanmışlardır

Bilinen ilk Türk şairi olan Aprinçur Tigin Uygur Dönemi şairidir.

Uygur Dönemi’nde ” Maitrisimit ” adı verilen ilkel tiyatro eserleri vardır.

Uygur Dönemi’ne ait önemli eserler şunlardır:

a) Altun Yaruk

Eser, “Altın ışık” anlamına gelir.

Beş Balıklı Şıngku Seli Tutung, eseri Çinceden Uygurcaya çevirmiş, birçok eklemeyle eseri genişletmiştir.

Eser, Burkacılığın esaslarını, felsefesini ve Buda’nın menkıbelerini anlatan bir eserdir.

Eserin içinde dinî ve ahlakî hikâyeler ve şiir parçaları da bulunmaktadır.

Eserin içindeki en ünlü hikâyeler “Şehzade ile Aç Pars Hikâyesi”, “Dantipali Beğ Hikâyesi” ve “Çeştani Beğ Hikâyesi”dir.

b) Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın / Sekiz Tomar)

Uygurlar arasında çok yayılmış olan Burkacılığa ait bir eserdir.

Çinceden çevrilmiş olan eser, Burkancılığa ait dinî—ahlâkî inanışlarla bazı pratik bilgileri içerir.

Kısa cümleleri, açık ve samimî ifadesi, zengin kelime hazinesi ile dikkate değer bir üslubu vardır.

c) Kalyanamkara ile Papamkara (İyi Düşünceli Prens ile Kötü Düşünceli Prens)

Çinceden Uygur Türkçesine Çevrilen eser, Burkancılığa ait bir menkıbenin hikâyesidir.

Asıl adı Edgü Ögli Tigin ile Ayıg Ögli Tigin (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade) olan eser tanınmış masallardan biridir.

Eserde, iyi yürekli bir şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerine engel olmak üzere çok değerli bir mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yolculuk anlatılır.

d) Irk Bitig

Tahminen 930 yılında Runik alfabesiyle yani Göktürk alfabesiyle yazılmış bir fal kitabıdır

Her biri ayrı fal olarak yazılan 65 paragraftan oluşur.

Mani muhitinde yazılmış önemli bir metindir.

İçinde dine ait unsurlar bulunmakla beraber dinî bir eser değildir, sadece bir fal kitabıdır.