Üretim, Dağıtım ve Tüketimi Etkileyen Faktörler 11. Sınıf Coğrafya


Kategoriler: 11. Sınıf Coğrafya, Coğrafya
Cepokul

Üretim, Tüketim ve Dağıtım

Neolitik Çağ’dan önce insanlar toplayıcılık ve avcılık ile hayatlarını sürdürdükleri için üretim ve dağıtım faaliyetleri gelişmemiştir. İnsanlar bu dönemde beslenmek için hayvanları avlamış ya da çevresinde bulunan meyveleri toplamışlardır. Yakın çevrelerindeki yiyecekler bittiği zamanda bulundukları yerden göç etmişlerdir. Neolitik Devrim ya da Tarımsal Devrim ile birlikte insanlar tarım yapmaya başladı ve üretim faaliyeti ortaya çıktı. Ayrıca tarımla birlikte bazı hayvanların evcilleştirilmesi ile birlikte hayvancılık da başladı.

Kalkolitik Çağ’da madenciliğin başlaması ile birlikte metallerden yapılan tarım aletleri tarımsal üretimi artırmış ve ihtiyaç fazlası ürün satılmaya başlanmıştır. Bu şekilde ticaretle birlikte dağıtım faaliyeti de başlanmıştır. Ayrıca Lidyalılar tarafından paranın bulunması değiş tokuşun getirdiği zorluğu azaltmıştır.

Tarımsal Devrim’den sonra yeni kıtaların bulunması, Rönesans hareketleri, matbaanın icadı gibi olaylar zaman içinde insanın bilgi birikimi ve becerisinin artmasını sağlamış ve yeni buluşların ortaya çıkmasını sağlamıştır. XVIII. yüzyılda buharla çalışan makinelerin bulunması ile Sanayi Devrimi başlamıştır. Sanayi Devrimi’ni gerçekleştiren İngiltere, Fransa, Almanya gibi ülkelerde üretimin boyutu değişmiştir. Makinelerle yapılan kaliteli ve seri üretimler pazar alanlarını ve dağıtımı da geliştirmiştir.

Sanayi Devrimi ile birlikte insanların yaşam kalitesi ile birlikte üretim, tüketim ve dağıtım da gelişmiştir. Günümüzde sanayi toplumu yerini bilgi toplumuna bırakmaya başlamıştır. Her geçen gün daha hızlı ilerleyen teknoloji sayesinde bilgiler katlanarak artmaktadır. Televizyon, radyo, bilgisayar, uydu, robot, biyoteknoloji, nanoteknoloji, cep telefonu, İntemet gibi araçlar bilginin hızla yayılmasını ve gelişmesini sağlamıştır.

Örneğin, cep telefonu ve internetin gelişmesi ile insanlar çok uzakta bulunan tarlalarını cep telefonundan verdiği talimatlar ile sulamaktadır. Kargo şirketleri kamyonlara yerleştirdikleri çiplerle araçların ne zaman, nerede olduğunu takip etmektedir. Ayrıca bilginin hızla gelişmesi teknolojik aletlerin de ömrünü kısaltmaktadır. Örneğin insanlar müzik dinlemek için son 50 yılda gramafon, teyp, walkman, CD çalar, mp3, mp4 gibi araçlar kullanmıştır. Ancak günümüzde cep telefonları müzik dinleme araçlarının, kameraların, fotoğraf makinelerinin, navigasyon araçlarının tamamının yerine kullanılmaktadır.

Doğal Unsurların Üretim, Dağıtım ve tüketime Etkisi

Ekonomik faaliyetleri en çok etkileyen faktör iklimdir. İklim koşulları; tarım, hayvancılık, enerji üretimi (hidroelektrik, rüzgâr ve güneş santralleri gibi), balıkçılık, inşaat ve sanayide kullanılan ham maddeleri doğrudan etkiler.

İklim koşullarından özellikle sıcaklık ve yağı ulaşımı yani dağıtımı doğrudan etkiler. Örneğin Doğu Anadolu’da kar yağışı, don ve buzlanma kış aylarında ulaşımı olumsuz etkiler. İklim koşulları tüketimi de doğrudan etkiler. Örneğin kış aylarının soğuk geçtiği yerlerde doğal gaz, deri ve yünlü elbise, ısınma araçları vs. çok tüketilirken sıcak bölgelerde klima ve soğutucu tüketimi fazladır. Yer şekillerinin sade ve yükseltinin az olduğu bölgelerde üretim, dağıtım ve bunlara bağlı olarak da tüketim fazladır.

Yer şekillerinin sade olduğu yerlerde ulaşım yerleşme, tarım vs. daha çok gelişir. Yüksek ve engebeli alanlar da kendi özelliğine göre hayvancılık, madencilik, kış turizmi, hidroelektrik üretimi gibi alanlarda kullanılabilir. Jeolojik yapının özelliği madenleri, enerji kaynaklarını, doğal afetleri doğrudan etkiler. Örneğin, Basra Körfezi dünyanın en zengin petrol alanlarından birisidir. Hazar Denizi de önemli doğal gaz yataklarına sahiptir. Bu bölgelere yakın olan ülkemiz ise petrol ve doğal gaz taşımacılığı için önemlidir.

Su kaynaklarına yakın olan bölgelerde üretim fazladır. Örneğin akarsular, tarım ve hayvancılıkta; denizler ise ulaşımda, nükleer santralin soğutulmasında, maden sanayisinde kullanılır. Bitki örtüsünün gür ormanlardan oluştuğu bölgelerde kâğıt, mobilya, kereste gibi sanayi kolları gelişir. Coğrafi konum da özellikle dağıtımda önemlidir. Örneğin, ülkemiz yüzyıllardır doğu ile batı arasındaki ürünlerin taşınmasında kullanılmıştır.

Beşeri Unsurların Üretim, Dağıtım ve tüketime Etkisi

  • Üretimi etkileyen en önemli faktör sermayedir. Üretimin mantığında daima en az yatırım ile en fazla kâr elde etme vardır. Bir bölgeye yatırım yapmak için gerekli arsa, enerji, iş gücü teknolojik altyapı gibi faaliyetler için her zaman sermaye gerekir.
  • Bazı yatırımlarda da iş gücüne duyulan ihtiyaç fazladır. Örneğin otomotiv veya tekstil gibi sanayi kuruluşları iş gücünün ucuz olduğu Çin, Hindistan gibi ülkelere kaymaktadır.
  • Sanayi kuruluşlarında işçi ile birlikte eğitimli personele de ihtiyaç duyulur. Bazı ülkeler kendi ülkelerinde olmayan kalifiye işçileri göçle diğer ülkelerden alır.
  • Teknoloji ve sanayinin gelişmesi ile ucuz ve seri üretim artmaktadır. Bu nedenle ürünlerin ucuz olması pazardaki satışını kolaylaştırmaktadır.
  • Dağıtımı etkileyen en önemli unsur ise ulaşımdır. Ulaşımın gelişmesi ile birlikte ürünler çok uzak pazarlara ulaştırılmaktadır. Hızlı trenlerin artması, büyük gemilerin yapılması, köprü, viyadük, tünel ve çift şeritli otobanların yapılması dağıtım faaliyetlerini geliştirmiştir.
  • Son yıllarda iletişim olanaklarının gelişmesi, İnternet ortamında ürünlerin satılması dağıtımı geliştirmiş ve dünyayı küçük bir pazar yeri hâline getirmiştir. Örneğin günümüzde Çin’den, ABD’den ve Almanya’dan İnternet üzerinden ürünler alınmaktadır.
  • Yerleşme ve nüfusun dağılışı, dağıtımı etkilemektedir. Örneğin İstanbul, geceleri bir mıknatıs gibi yük taşıyan binlerce tırı ve kamyonu kendine çekmektedir. Yüklerini boşaltan araçlar tekrar şehirlerine geri dönmektedir ve bu durum her gün aynı şekilde devam etmektedir.
  • Tüketimi etkileyen en önemli faktörlerin başında insanların temel ihtiyaçları gelir. İnsanların yeme içme, giyinme ve barınma ihtiyaçları tüketimi doğrudan etkiler.
  • Ayrıca insanların ekonomik durumu, moda ve reklam tüketimi etkileyen diğer faktörlerdir. Örneğin, alım gücü düşük olan yer lerde temel ihtiyaç ürünleri satılırken ekonomik refah seviyesinin yüksek olduğu yerlerde moda ön plana çıkar.
  • Nüfusun fazla olduğu bölgelerde tüketim de fazladır. Örneğin, ülkemizde tüketim en fazla Marmara Bölgesi çevresindedir.

Beşeri Unsurların Üretim, Dağıtım ve Tüketim Sürecine Etkisi

Üretim, dağıtım ve tüketim insanla ilgili olduğu için ekonomik faaliyetler üzerinde beşeri faktörler de etkilidir. Tarım başta olmak üzere ulaşım, sanayi, madencilik, pazarlama, reklam, savaşlar, salgın hastalıklar ve teknoloji bu faktörler içerisinde değerlendirilir.

Üretim, Tüketim ve Dağıtımı Etkileyen Beşeri Faktörler

Üretimi etkileyen

  • Sermaye birikimi
  • İşgücü kaynakları
  • Tarımsal faaliyetler
  • Teknolojik gelişmeler
  • Sanayinin etkisi
  • Tüketim
  • Talep

Dağıtımı etkileyen

  • Ulaşım
  • İnsan kaynakları
  • Pazarlama
  • İletişim
  • Yerleşme özellikleri

Tüketimi etkileyen

  • Temel ihtiyaçlar
  • Tanıtım
  • Teknolojik gelişmeler
  • Kitle İletişim araçları
  • Moda
  • Sermaye

Üretim, Dağıtım ve Tüketim Sektörleri Arasındaki Etkileşim

1. Tarım ve hayvancılıkla üretim, dağıtım ve tüketim etkileşimi

Tarımsal ve hayvansal ürünler temel besin maddesini oluşturmaktadır. Tarım ürünlerinin yetişme koşullarına bağlı olarak farklı coğrafyalarda farklı tarım ürünleri yetiştirilmektedir. Örneğin; kahve, ananas, çay, fındık, turunçgil, buğday farklı bölgelerin tarım ürünleridir. Bu ürünlerin üretilmediği yerlere ulaştırılması dağıtım ve tüketimi etkilemektedir. Özellikle çabuk bozulan tarım ürünlerinin kısa sürede tüketiciye ulaştırılması üretim, dağıtım ve tüketim arasındaki ilişkinin göstergesidir.

2. Tüketimin üretime etkisi

Tüketimin artması üretimin artmasını etkilediği gibi tüketimin azalması da üretim üzerinde etkilidir. İnsanların temel besin maddesi olan buğday ve pirincin, fazla tüketilmesi farklı coğrafyalardaki üretimi de arttırmaktadır.

Tüketimin sadece tarım ve hayvan ürünlerinde değil, giyim ve gıda gibi sektörlerde de fazla olması üretimi arttırır. Örneğin, kahveye olan talebin artması nedeniyle kahve ana vatanının dışında da üretilmeye başlanmıştır.

Eğer tarım ve hayvan ürünlerine olan tüketim talebi azalırsa üretim durma noktasına gelebilir. Örneğin, kuş gribi ve deli dana hastalığının çıkmasıyla et üretimi azalmıştır.

3. Üretim, dağıtım ve tüketimin yeni sektörleri ortaya çıkarması

Üretim ve tüketim uluslararası ticarette yeni sektörlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Özellikle teknolojinin ve ulaşımın gelişmesi, nüfusun hızla artması, bölgeler arasında üretim farklılıklarının ortaya çıkmasına yol açmış, bu da yeni sektörlerin gelişmesini sağlamıştır. Örneğin, özel donanımlı soğutucu araçlar ve ambalajlamanın önemi artmıştır. Esasında yeni sektörlerin ortaya çıkması temel gereksinimlerin karşılandıktan sonra lüks kabul edilebilecek ihtiyaçların karşılanmasına yöneliktir.

Ekonomik faaliyet türlerinin yeni sektörleri ortaya çıkarmasını örneklerle açıklayalım;

Toplumsal ve teknolojik gelişmeye bağlı ortaya çıkan ihtiyaçlar televizyon, kitap, gazete, bilgisayar gibi ürünlerdir. Bu ürünler temel gereksinimler karşılandıktan sonra giderilen ihtiyaçlardır. Günümüzde bu ihtiyaçlara olan talebin artmasıyla yeni bir sektör haline gelmiştir.

Günümüzde üretim, dağıtım ve tüketimin hızla gelişmesi uluslararası ticarette yeni sektörler ortaya çıkarmıştır. Online ticaret (internetten ticaret) bu sektörlerdendir.

Teknolojiyle birlikte balık işleme, ambalaj, soğutucu taşımacılık gibi deniz ürünlerini uzak pazarlara ulaştırmak için yeni sanayi kolları gelişmiştir. Bu durum İskandinav ülkeleri ve Japonya gibi balıkçılıkla ileri gitmiş ülkelerin modern gemiler üretmesini etkilemiştir.

4. Tükenebilir enerji kaynaklarının üretim, dağıtım ve tüketime etkisi

Taş kömürü, linyit ve bor gibi enerji kaynaklarına yakın alanlarda farklı sanayi kolları gelişmiştir. Örneğin; taş kömürü havzalarında demir-çelik sanayi kurulmuştur. Linyit yataklarında termik santraller inşaa edilmiştir. Bor, uçak ve roket sanayinin gelişmesini sağlamıştır. Doğalgaz üretimi enerji taşımacılığını geliştirmiştir.

Enerji kaynaklarının ekonomik faaliyet türlerine etkisi şöyledir: Kömürün sanayileşme süreciyle yoğun bir şekilde kullanılması, farklı sanayi kollarını kömür havzalarına doğru çekmiştir. Bunun yanı sıra petrol ve doğalgazda üretim, dağıtım ve tüketim üzerinde etkilidir.


Liselere Giriş Sınavı (LGS)
15 Haziran 2025 Pazar

Temel Yeterlilik Sınavı (TYT)
14 Haziran 2025 Cumartesi

Alan Yeterlilik Sınavı (AYT)
15 Haziran 2025 Pazar