Türkiye’nin coğrafi konumu, ülkenin iklimi, doğal kaynakları, ekonomik faaliyetleri ve kültürel yapısı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Türkiye, hem Asya hem de Avrupa kıtaları arasında stratejik bir bölgede yer alır ve bu nedenle “kıtalar arası köprü” görevi görür. 36°-42° kuzey enlemleri ve 26°-45° doğu boylamları arasında yer alması, Türkiye’nin mutlak konumunu tanımlar. Türkiye’nin göreceli konumu ise Akdeniz, Karadeniz ve Ege Denizi’ne kıyısının bulunması, önemli ticaret yolları üzerinde yer alması gibi faktörlere bağlıdır.

Bu konu, Türkiye’nin doğal zenginliklerini, iklim çeşitliliğini ve ülkenin jeopolitik önemini anlamanızı sağlar. 9. sınıf coğrafya dersinde Türkiye’nin coğrafi konumu üzerinde durmak, hem ülkemizi daha iyi tanımak hem de küresel coğrafi sistemler içindeki yerini kavramak açısından önemlidir.

2. Ünite Mekansal Bilgi Teknolojileri Konu Anlatımları

9. Sınıf Harita Okuryazarlığı (Yeni Müfredat)

• Mekânın Sembolik Dili: Harita
• Türkiye’nin Coğrafi Konumu
• Mekânsal Bilgi Teknolojilerinin Bileşenleri

9. Sınıf Harita Okuryazarlığı Testleri (Yeni Müfredat)

9. Sınıf Türkiye’nin Coğrafi Konumu Ders Notu (Yeni Müfredat)

Ülkemiz dünya üzerindeki coğrafi konumu itibarıyla benzersiz özellikler taşımaktadır. Bu konum özellikleri fırsat ve riskleri de beraberinde getirmektedir. İyi değerlendirildiğinde fırsatlar, ilgisiz kalındığında riskler taşımaktadır. Bu fırsat ve riskler tarih boyunca görülmüştür. Güçlü olan ve fırsatları iyi değerlendirenler varlığını sürdürürken diğerleri tarih sahnesinden silinmiştir.

Ülkemizin Mutlak Konumu ve Sonuçları

Türkiye 36⁰ – 42⁰ Kuzey paralelleri ile 26⁰ – 45⁰ Doğu meridyenleri arasında yer alır.

Ülkemizin mutlak konumunun sonuçları şunlardır;

• En kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km uzaklık vardır.
• Yıl içinde dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
• Sürekli rüzgarlardan batı rüzgarları etkilidir.
• Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı azaltır. Güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır.
• Cephe yağışları görülür.
• Güneyden kuzeye doğru Güneş ışınlarının geliş açısı azalır, gölge boyu uzar, sıcaklık azalır.
• Güneyden kuzeye doğru çizgisel hız azalır, yerçekimi artar, gecegündüz süre farkı artar.
• Türkiye subtropikal kuşakta yer alır. Bunun sonucu buzullar ve buzulların oluşturduğu yer şekilleri azdır. Akdeniz ikliminin etkisi egemendir.
• Güneş ışınlarını hiç bir zaman 90° açıyla alamaz. Gölge boyu sıfır olmaz. 21 Aralık’ta en uzun gece, 21 Haziran’da en uzun gündüz yaşanır.
• 21 Haziranda yaz, 21 Aralıkta kış mevsimi başlar.
• Dağların güneye bakan yamaçları daha sıcaktır (Bakı durumu)
• Karadeniz’in suları Akdeniz’in sularından daha serin ve daha az tuzludur.
• Meridyenler arası yaklaşık 85 km’dir.
• En doğusu ile en batısı arasında 76′ dakikalık yerel saat farkı vardır.
• 3. saat dilimini ortak saat olarak kullanır.
• Yerel saati başlangıç meridyeninden daha ileridir.
• Ilıman iklim görülür.

Bilgi: Yerel saat, Ekvator’a ve Başlangıç Meridyeni’ne uzaklık, çizgisel hız, Güneş ışınlarının yatay düzleme gelme açısı, yatay düzlemde gölge boyu, gece-gündüz süreleri sadece mutlak konumla ilgilidir. Ancak, iklim, bitki örtüsü, sıcaklık, tarım ürünleri mutlak konumla ilgili olmakla beraber göreceli konumdan da etkilenir.

Ülkemizin Göreceli Konumu ve Sonuçları

• Eski Dünya karaları olan Asya, Avrupa ve Afrika arasında yer alır.
• Asya ile Avrupa arasında siyasi, kültürel ve ekonomik açıdan köprü konumundadır.
• Üç tarafı denizlerle çevrilidir. Bundan dolayı çeşitli iklim, doğal bitki örtüsü, toprak tipleri ve hayvan türleri görülür.
• İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahip olduğundan jeopolitik önemi fazladır. İşlek deniz yolları üzerindedir.
• Ortadoğu ve Kafkas petrollerine yakındır. Bu da Türkiye’nin stratejik önemini artırmıştır. Petrolde transit taşımacılık gelişmiştir.
• Ortalama yüksekliği fazladır. Bundan dolayı buzullar ve buzul şekillerine rastlanır.
• Yükselti batıdan doğuya doğru artar. Bunun sonucunda batıdan doğuya doğru sıcaklık azalır.
• Yerşekilleri çeşitlidir. Bunun sonucunda, aynı anda dört mevsim koşulları yaşanır. Kısa mesafelerde iklim değişir. Gerçek alanı ile izdüşüm alanı arasında fark fazladır.
• Dağlar doğu-batı yönünde uzanır. Bunu sonucunda doğu-batı yönünde ulaşım kolay, kuzey-güney yönünde zordur. Karadeniz ve Akdeniz’de dağlar denize paralel, Ege’de dik uzanır.
• Rize’de turunçgil ve kivi, Iğdır’da pamuk, Anamur’da muz yetiştirilir.
• Genç ve dinamik bir nüfusa sahiptir.
• Alp-Himalaya dağ sistemi ile Tersiyer Dönem’de oluşan genç oluşumlu bir ülkedir. Bunun sonucunda faylar, depremler, kaplıcalar ve maden suları çoktur. Yerşekilleri düzleşmemiştir. Akarsular denge profiline ulaşmamıştır.
• Zengin ve çeşitli yeraltı ve yerüstü kaynaklarına sahiptir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Türkiye’nin coğrafi konumu, hangi iki kıta arasında yer alması nedeniyle önem kazanmıştır?

A) Asya ve Afrika
B) Avrupa ve Afrika
C) Asya ve Avrupa
D) Avrupa ve Amerika
E) Asya ve Okyanusya

Çözüm:
Türkiye, Asya ve Avrupa kıtaları arasında yer alır ve bu durum Türkiye’nin coğrafi konumunu stratejik hale getirir. Boğazlar aracılığıyla iki kıta arasında bir köprü görevi görmesi, ticaret ve ulaşım açısından önemlidir.

Cevap: C

Soru 2:
Türkiye’nin mutlak konumu aşağıdaki seçeneklerden hangisiyle ifade edilebilir?

A) 36° – 42° kuzey paralelleri, 26° – 45° doğu meridyenleri
B) 10° – 50° güney paralelleri, 20° – 40° batı meridyenleri
C) 36° – 45° kuzey paralelleri, 26° – 42° doğu meridyenleri
D) 30° – 40° güney paralelleri, 10° – 20° doğu meridyenleri
E) 20° – 30° kuzey paralelleri, 40° – 50° doğu meridyenleri

Çözüm:
Türkiye, 36° – 42° kuzey paralelleri ve 26° – 45° doğu meridyenleri arasında yer alır. Bu mutlak konum, Türkiye’nin dünya üzerindeki yerini belirler ve Türkiye’yi kuzey yarım kürede, doğu meridyenleri üzerinde konumlandırır.

Cevap: A

Soru 3:
Türkiye’nin coğrafi konumu, iklim çeşitliliği açısından nasıl bir etkide bulunmuştur?

A) Tek bir iklim tipinin görülmesine neden olmuştur.
B) İklim çeşitliliği bakımından zenginlik kazandırmıştır.
C) Yalnızca çöl ikliminin görülmesine yol açmıştır.
D) Türkiye’yi sadece karasal iklimin etkisi altına sokmuştur.
E) İklim çeşitliliğini tamamen ortadan kaldırmıştır.

Çözüm:
Türkiye’nin coğrafi konumu, farklı iklim tiplerinin görülmesine neden olmuştur. Dağların denize paralel ya da dik uzanması, yükselti farkları ve deniz etkisi, Türkiye’de iklim çeşitliliğini artırmıştır.

Cevap: B

Soru 4:
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin göreceli (özel) konumunun bir sonucu değildir?

A) Üç tarafının denizlerle çevrili olması
B) Önemli ticaret yolları üzerinde bulunması
C) Petrol ve doğalgaz yataklarına yakın olması
D) 36° – 42° kuzey paralelleri arasında yer alması
E) Farklı iklim tiplerinin görülmesi

Çözüm:
Türkiye’nin 36° – 42° kuzey paralelleri arasında yer alması, mutlak konumuyla ilgilidir. Göreceli konum, Türkiye’nin çevresindeki ekonomik ve coğrafi unsurları içerir, mutlak coğrafi koordinatlarla ilgisi yoktur.

Cevap: D

Soru 5:
Türkiye’nin hangi özelliği, onun jeopolitik önemini artırmaktadır?

A) Yüzölçümünün büyük olması
B) Yer altı kaynaklarının fazla olması
C) Avrupa, Asya ve Orta Doğu arasında bir köprü görevi görmesi
D) Çok sayıda göle sahip olması
E) Sadece deniz sınırlarının olması

Çözüm:
Türkiye, Avrupa, Asya ve Orta Doğu arasında bir köprü görevi görmektedir. Bu jeopolitik konum, Türkiye’yi ticaret, enerji yolları ve stratejik geçiş noktası açısından önemli hale getirir.

Cevap: C