Türkiye’de Doğal Koşulların Yerleşmeye Etkisi
Türkiye’de yerleşmelerin dağılışında etkili olan topoğrafik özellikler; yükselti, eğim ve dağların uzanış biçimi iken diğer doğal faktörler toprak ve jeolojik yapıdır. Bunları kısaca açıklayalım;
Yükselti: Türkiye’de yükseltinin fazla olduğu sahalarda iklim koşullarının sertleşmesi ve ulaşımın zorlaşması gibi nedenlerle yerleşmeler çok azdır. Bu nedenlerle Türkiye nüfusunun önemli bir bölümü doğal ve ekonomik koşulların daha elverişli olduğu alçak kesimlerde yoğunlaşmıştır. Buna karşın yüksek platolar ve dağlık arazilerde ise nüfus seyrektir.
Eğim: Arazi eğiminin fazla olması yerleşmeyi sınırlandırır, tarımı ve ulaşımı zorlaştırır. Bundan dolayı eğimli ve engebeli arazilerde nüfus seyrekleşirken düz ve az eğimli arazilerde nüfus yoğunluğu artmıştır.
Dağların uzanış biçimi: Türkiye’deki sıradağların çoğu doğu – batı doğrultusunda uzandığı için yerleşmelerin önemli bir bölümü, bu dağlar arasında uzanan çöküntü ovalarında kurulmuştur. Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde kıyıya paralel uzanan dağlar, bu bölgelerin kıyı kuşağının daha sık nüfuslanmasına neden olurken, Ege bölgesinde ise kıyıya dik uzanan dağlar, daha geniş alanların nüfuslanmasına olanak
sağlamıştır.
Toprak özellikleri: Verimli tarım topraklarının bulunduğu yerler sık nüfuslanmışken tuzlu ve çorak toprakların bulunduğu yerler seyrek nüfuslanmıştır. Örneğin; Çukurova, Bafra ve Çarşamba ovaları ile Kıyı Ege’deki grabenler sık nüfuslanmış olması verimli toprakların yaygınlığının sonucudur.
Jeolojik yapı: Karstik araziler hem yer üstü suları bakımından fakir hem de tarım arazileri sınırlı olduğundan seyrek nüfuslanmıştır. (Örneğin; Teke ve Taşeli platoları) Buna karşın deprem riski fazla olan tektonik ovaların da sık nüfuslanmasında, toprak ve yer altı suyu koşullarının elverişli olması önemli rol oynamıştır.
Türkiye’de Ekonominin Yerleşmeye Etkisi
Tarım: Türkiye’deki en önemli geçim kaynaklarından biri tarımdır. Genellikle verimli ve sulak arazilerin bulunduğu yerler yoğun nüfuslanmıştır. Örneğin; Kıyı Ege, Güney Marmara ve Orta Karadeniz’deki çöküntü ovaları ile Akdeniz kıyı ovalarının sık nüfuslanmış olmalarında tarımsal etkinliklerin önemli katkısı vardır.
Hayvancılık: Mera hayvancılığı geçici ve sürekli yerleşmelerin ortaya çıkmasında etkilidir. Yayla, kom, oba ve ağıl gibi kırsal yerleşmelerin oluşmasında küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık ile arıcılığın önemli payları olmuştur.
Ormancılık: Kereste, odun, çam fıstığı, vb. üretimi yapmak amacıyla bazı yörelerde köyler kurulmuştur.
Madencilik: Yer altı kaynakları bakımından zengin olan yerler hem gelir hem de iş olanakları sağladığından dolayı yerleşime açılmış ve nüfuslanmıştır. Türkiye’nin önemli kömür, demir, bakır, petrol vb. yataklarının bulunduğu yörelerde bu madenlerin işletmeye açılmasıyla çok sayıda köy ve kent kurulmuştur.
Sanayi: Endüstri tesislerinin yoğunlaştığı yerler iş olanağı sağladığından dolayı göç alır ve nüfus artar. Sanayi ile birlikte ticaret ve ulaşımında gelişmesi büyük kentlerin oluşmasına olanak sağlar. Türkiye’nin en kalabalık kentlerinin gelişip büyümesinde sanayi faaliyetlerinin önemli payı vardır.
Ticaret: Üretilen ürünlerin tüketilmesi için pazarlanması gerekir. Bu durum ticareti canlandırarak ekonomik gelişmeyi hızlandırır ve yerleşim alanlarının büyümesine neden olur. Büyük kentlerinin çoğunun limanı ve sanayisi gelişmiş olan yerlerde bulunması, ticari faaliyetlerin yoğunluğuyla da yakından ilişkilidir. Ayrıca Anadolu’daki birçok kentin kuruluşunun çok eskiye dayanması, bunların tarihi ticaret yolları üzerinde yer almalarının sonucudur.
Turizm: Turizmin gelişmesiyle iş olanakları artar. Bu nedenle Türkiye’nin doğal, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yoğunlaştığı yerler göç alarak büyümüş ve önemli yerleşim merkezleri haline gelmiştir. Özellikle Akdeniz ve Ege kıyılarındaki yerleşim alanlarının çoğunun gelişiminde turizmin büyük payı vardır.
