TÜRKİYE’NİN JEOLOJİK GEÇMİŞİ

Genel Jeolojik Durum

Türkiye arazilerinin jeolojik oluşumu kuzeyde Avrasya güneyde Arabistan ve Afrika levhalarının çarpışması ve Tetis Denizi’ndeki tortulların yükselmesine bağlı olarak gerçekleşmiştir. Alp-Himalaya dağ kuşağında yer alan Türkiye, orojenez olaylarının çok kuvvetli olduğu bir alanda yer almakta olup, Paleozoik’ten, itibaren sık sık tektonik hareketlere maruz kalmış, kıvrımlı ve kırıklı dağlar ile tektonik kökenli ovalar, fay hatları ve diğer yer şekilleri meydana gelmiştir.

PALEOZOİK (Birinci Zaman)

Bu dönemden oluşan araziler günümüzde masifleşmiştir. Eski arazi olarak nitelendirilen bu masiflerden bazıları Yıldız Dağları, Ilgaz, Uludağ, Anamur, Kırşehir, Mardin, Menteşe ve Bitlis masifleridir. Bu dönemde Zonguldak civarında taş kömürü yatakları oluşmuştur.

MEZOZOİK (İkinci Zaman) 

Türkiye arazisinin bulunduğu alan merkezi kısımları hariç, büyük oranda, Tetis Deniz’iyle kaplı durumdadır. Bu dönemde Tetis Denizi’ne kara kütlelerinden tortullar taşınmıştır.

TERSİYER (üçüncü Zaman)

Anadolu bu dönemde büyük oranda karalaşmıştır. Alp Orojenezine bağlı olarak Kuzey Anadolu ve Toros dağları oluşmuştur. Bu dönemde biriken organik maddeler bugünkü linyit yataklarını meydana getirmiştir. Anadolu’nun genelinde linyit yatakları oluşurken, Batman, Adıyaman, Siirt dolaylarında petrol yatakları meydana gelmiştir. Ayrıca iç kesimde yer alan kapalı havzalarda buharlaşmaya bağlı olarak kaya tuzu yatakları meydana gelmiştir. Bu zamanda levha hareketlerine bağlı olarak Türkiye’de Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay kuşağı sistemleri oluşmuştur. Orta ve Doğu Anadolu’da geniş çaplı yanardağ faaliyetleri meydana gelmiştir.

KUVATERNER (Dördüncü Zaman)

Egeit Karası çökmüş ve Ege Denizi oluşmuştur. Ege Denizi’nin suları eski bir akarsu vadisi olan Çanakkale Boğazı’nı aşarak Marmara Denizi’ni oluşturmuş yine bir eski akarsu vadisi olan İstanbul Boğazı’nı geçerek göl durumunda olan Karadeniz’i bugünkü deniz durumuna getirmiştir.

Türkiye’nin yüksek kesimlerinde bu zamanın buzul devirlerinde meydana gelmiş buzul şekilleri bulunmaktadır. Türkiye’de bu dönemden kalma yer şekillerine 2000-2500 metre yükseltilerden sonra rastlanmaktadır.

Çözümlü Örnek Soru:

Türkiye’nin jeolojik yapısını anlamaya çalışan bilim insanlarının aşağıdakilerden hangisinin üzerinde araştırma yapması beklenmez?

A) Nemrut yanardağının kayaçları
B) Doğu Karadeniz’deki alpin çayırları
C) Kuzey Anadolu fay kuşağı
D) Toroslar üzerindeki fosiller
E) Gediz grabende biriken tortullar

Günümüz bitki toplulukları jeolojik yapı hakkında bilgi toplamada kullanılmaz. Cevap B