Türkiye’nin İşlevsel Bölgeleri

Yeryüzündeki gerek fiziksel gerekse beşerî özelliklerin gösterdiği çeşitlilik nedeniyle yeryüzünün bir bütün olarak algılanması ve değerlendirilmesi mümkün değildir. Bu nedenle yeryüzünde doğal, beşerî ve ekonomik özelliklerine göre benzerlik gösteren alanlar diğer alanlardan ayarlayacak şekilde sınıflandırılmıştır. Yeryüzünün bu tür yaklaşımlarla bölümlere ayrılması “bölge” kavramını doğurmuştur. Bölgeler temel özelliklerine bağlı olarak şekilsel (formal) bölgeler ve işlevsel (fonksiyonel) bölgeler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

Sınırlarının belirlenmesinde somut verilerin göz önünde bulundurulduğu bölgelere şekilsel bölgeler denir. Bu tür bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde yer şekilleri, bitki örtüsü, toprak özellikleri gibi doğal ve tarım, yerleşme, nüfus, sanayi gibi beşerî özellikler göz önünde bulundurulabilmektedir. Sınırlarının belirlenmesinde doğal koşulların belirleyici olduğu bölgelere doğal şekilsel bölgeler, sınırlarının belirlenmesinde beşerî özelliklerin göz ‘ ünde bulundurulduğu bölgeler ise beşerî şekilsel bölgeler olarak isimlendirilir.

İşlevsel bölgeler ise ekonomik ve kültürel yönden yerel, bölgesel, ulusal ve küresel çapta diğer bölgelerle etkileşim gösteren bölgelerdir. İşlevsel bölgelerin belirlenmesinde çeşitli sosyokültürel özellikler belirleyici olmaktadır.

İşlevsel Yönetim Bölgeleri

İdari yönetimlerin daha sağlıklı şekilde yürütülebilmesi, yapılacak hizmetlerin daha verimli şekilde planlanabilmesi ve ulaştırılabilmesi gibi çeşitli amaçlarla devletler içinde belirli yönetim bölgeleri oluşturulmuştur. Oluşturulan bu bölgelere işlevsel yönetim bölgeleri denir.

Türkiye’deki idari yapılanma özelliğine bağlı olarak yönetim bölgeleri; merkeze bağlı yönetimler (valilik ve kaymakamlıklar) ve yerel yönetimler (belediyeler ve muhtarlıklar) olarak ikiye ayrılır.

İşlevsel Hizmet Bölgeleri

Sağlık, eğitim, ticaret, güvenlik, eğlence, ulaşım, turizm faaliyetleriyle ilgili olarak belirlenen bölgeler işlevsel hizmet bölgeleri olarak isimlendirilir.

Türkiye’de çeşitli hizmet faaliyetleri yürüten kurum ve kuruluşlar gerçekleştirdikleri hizmetlerin daha sağlıklı şekilde yürütülmesini ve planlamasını sağlamak amacıyla bazı işlevsel hizmet bölgeler oluşturmuşlardır.

Türkiye’de çeşitli hizmet bölgeleri bulunan bazı kuruluşlar şunlardır:

• Türkiye İstatistik Kurumu
• Karayolları Genel Müdürlüğü
• Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
• Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Orman Genel Müdürlüğü
• Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Birliği

Belirtilen kurum ve kuruluşlar gerçekleştirdikleri faaliyetler, yönetim özellikleri ve hizmet verdikleri alanlardaki özelliklere bağlı olarak farklı sayıda ve farklı alanları kapsayan hizmet bölgelerine ayrılmışlardır.

Türkiye’deki hizmet kurumlarından biri olan Meteoroloji Genel Müdürlüğü; meteorolojik verileri bilimsel araştırmalar ışığında değerlendirerek meteorolojik olaylarla ilgili çeşitli bilgiler sunar. Meteoroloji müdürlüğü yürüttüğü hizmetleri daha sağlıklı ve planlı bir şekilde gerçekleştirmek amacıyla 15 hizmet bölgelerine ayrılmıştır.

Türkiye’deki kara yolları ağını tespit etmek ve bu ağdaki değişiklikleri hazırlamak gibi hizmetler veren bir kurum olan Karayolları Genel Müdürlüğü 18 bölge hizmet bölgesine sahiptir.

Türkiye’deki su kaynaklarının planlanması, yönetimi, geliştirilmesi ve işletilmesinden sorumlu olan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 26 hizmet bölgesine ayrılmıştır.

İşlevsel İstatistik Bölgeleri

İstatistik verilerin düzenli ve güvenilir bir biçimde tutulması ülkelerin gelişip kalkınmalarını sağlayacak planlamaların yapılması açısından büyük öneme sahiptir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Türkiye’nin sosyoekonomik yapısı ile ilgili çeşitli verilerin toplanması konusunda çalışmalar yapmaktadır. Bu verilerin kaynağını oluşturan coğrafi alanlar ve bilimsel araştırmalar ışığında devlet tarafından istatistik bölgeler oluşturulmaktadır. Ayrıca elde edilen verilerin Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi’ne uygun, karşılaştırmaya müsait ve tüm ülkeyi kapsayan bir yapıya sahip olması hedeflenmektedir. Bu kapsamda Türkiye’de 2002 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile “Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi” çerçevesinde istatistik bölge birimleri sınıflandırmasında illerin her biri “Düzey 3″ olarak coğrafi, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan birbirine benzeyen komşu iller ise ekonomik etki alanları ve nüfus miktarları baz alınarak “Düzey 2” ve “Düzey 1” olarak sınıflandırılmıştır.

İşlevsel Plan (Proje) Bölgeleri

Türkiye’de çeşitli doğal ve beşerî faaliyetlerin etkisiyle bütün bölgeler aynı düzeyde gelişme göstermemişlerdir. Bu nedenle ülkede bölgeler arasındaki kalkınma farklılıklarının giderilmesi amacıyla çeşitli bölgesel planlamalar yapılmıştır. Bölgesel kalkınma planlarının temel amacı; bölgedeki ekonomiyi canlandırmak, yatırımları artırmak ve bölge halkının ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmaya katılmasını sağlamaktır.