Türkiye’nin Coğrafi Konumu ve Etkileri
Coğrafi konum, bilindiği üzere matematik (mutlak) ve özel (görece) konumdan oluşmaktadır. Türkiye, Dünya’nın çok özel bir yerinde bulunmaktadır. Hem mutlak (matematiksel) hem de özel (görece) konumu nedeniyle emsal ülkelere göre pek çok avantajlara sahiptir.
1. Türkiye’nin Mutlak (Matematiksel) Konumu
Mutlak konum, bir yerin Ekvator’a ve başlangıç meridyenine göre konumu idi. 0 hâlde Türkiye;
- 36o -42o kuzey enlemleri arasında yer aldığından Ekvator’un kuzeyinde ve Kuzey Yarım Küre’de bulunur.
- 26o – 45o doğu boylamları arasında bulunduğundan başlangıç meridyeninin doğusunda yani Doğu Yarım Küre’de yer alır.
Türkiye’nin yer aldığı enlem ve boylamların çeşitli sonuçları vardır.
Şimdi bunları açıklayalım:
Türkiye’nin, 36o – 42o Kuzey Enlemleri Arasında Yer Alması Sonucunda:
Kuzey Yarım Küre’nin orta kuşağında yer alır. Bu nedenle;
Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
- Akdeniz iklim kuşağında bulunur.
- Kış yağışları cephesel karakterlidir.
- Batı rüzgârları kuşağında (30o – 60o enlemleri) yer alır.
- Kuzeyinden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı yükseltir.
Yengeç Dönencesi (23o 27ı kuzey enlemi)’nin kuzeyinde olduğundan;
- Hiçbir zaman Güneş ışınlarını dik almaz, gölgeler sıfır olmaz.
- Dağların güney yamaçları Güneş ışınlarını daha büyük açılarla alır ve genelde güney yamaçlar daha sıcaktır.
- Sıcaklıklar genelde kuzeyine doğru azaldığından, kuzeyine doğru gidildikçe;
- Kalıcı kar sınırı yükseltisi, orman üst sınırı, yerleşme ve tarım üst sınırı alçalır.
- Güney kıyılardan kuzey kıyılarına doğru denizlerde tuzluluk azalır.
Kuzeyine doğru iki meridyen arası uzaklık azaldığından;
- Çizgisel dönüş hızları azalır; gurup ve tan vakti süreleri uzar.
- Güneş ışınlarının geliş açısı kuzeyine doğru eğikleştiğinden gölge boyları kuzeyinde daha uzundur.
- Kuzeyine doğru gidildikçe yazın gündüzler uzarken, kışın gece süreleri uzar.
- Aynı yükseltide kuzeyine doğru gidildikçe yer çekimi artar.
Türkiye, 26o – 45o doğu boylamları – meridyenleri arasında yer aldığından,
- Yerel saatleri daima başlangıç meridyeninden ileridir.
- Batısı ile doğu sınırları arasında 19“|ik boylam farkı Olduğundan 19o x 4 = 76 dakikalık yerel saat farkı vardır.
Not: Türkiye 2016 yılı itibariyle artık 3. saat diliminin saatini ortak saat olarak benimsemiş ve geri saat uygulamasına geçmeyerek aynı saat diliminde kalmıştır.
Türkiye’nin 28o – 45o doğu boylamları arasında yer almasının sonucunda,
- Yerel saati ve ortak saati daima başlangıç meridyeninden ileridir.
- En batısı 26o doğu boylamı, en doğusu 45o doğu boylamında yer alır. Batısı ile doğusu arasında 19o‘lik boylam farkı bulunduğundan ve her bir boylam derecesi 4 dk’lık yerel saat farkına sahip olduğundan 19o.4 = 76 dk’lık yerel saat farkı doğu – batı uç noktaları arasında bulunmaktadır.
- Başlangıç meridyeninden itibaren her 15o boylamda bir kabul edilen 15o nin katları saat dilimlerinin ayar yerleridir. Bu itibarda Türkiye’de
15ox2 = 30o doğu boylamı (İzmit’in boylamı) ile 15ox3 = 45o doğu boylamı (Iğdır’ın boylamı) 2. ve 3. saat dilimlerinde topraklarının bulunduğunu kanıtlar. Her ne kadar Dünya’da bilinen 30o doğu İzmit (2 numaralı saat dilimi) Türkiye’nin saat dilimi olsa da yazın gündüzler uzadığından enerji tasarrufu sağlamak için ileri saat uygulamasıyla 45o doğudaki Iğdır’ın yerel saatini ortak saat (3 numaralı saat dilimi) olarak kullanıyoruz.
2. Türkiye’nin Göreceli (Özel) Konumu
Bir yerin ortalama yükseltisi, yer şekillerinin genel özellikleri, su kaynakları, kayaç yapısı, çevresindeki kıtalar, karalar ve denizler ile kendine has birçok özellikleri göreceli (özel) konum içinde değerlendirilebilir. Türkiye’nin Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına göre konumu, denizleri,
boğazları, su yolları ile ülkelere, bölgelere, siyasi oluşumlara göre konumu göreceli (özel) konuma dahildir. Ayrıca yer şekilleri, yer altı kaynakları, beşerî özellikleri de göreceli konumuna dahildir.
Asya ile Avrupa’da toprakları bulunduğu hâlde Afrika Kıtası’na yakın konumuyla,
- Önemli kara yolları ve hava koridorları üzerindedir.
- İstanbul ve Çanakkale boğazları dünyanın en işlek su yollarındandır. Transit ticaret yolları üzerinde yer alır.
- Önemli kültür bölgeleri arasında yer aldığı gibi zengin bir kültür birikimine sahiptir.
- Yer altı kaynakları bakımından zengin Orta Doğu ve Türk Cumhuriyetlerine komşu iken batısındaki Balkan ülkeleri ve Avrupa ülkeleri arasındadır.
Üç tarafının denizlerle çevrili olması sonucunda,
- Denizel iklimlerden Akdeniz iklimi ve ılıman okyanusal iklime
benzeyen Karadeniz iklimi görülür. - Çeşitli tarım ürünlerinin yetişmesine olanak sağlar.
- Denizleri aynı zamanda turizm, ticaret ve ulaşım açısından zenginlik potansiyeli taşır.
Yer şekilleri bakımından dağlık ve engebeli bir ülke olduğu gibi kıyı ve iç kesimlerinde geniş düzlükler ve ovalar bulunur.
Dağlarının genel uzanışı batı – doğu yönlüdür. Bu nedenle kara ile demir yollarının ana hatları bu yönde uzanır.
Genel olarak batısından doğusuna doğru yükselti artar, ortalama sıcaklıklar azalır, kışlar uzun, soğuk ve sert geçer.
Engebe ve yükseltinin kısa mesafelerde değişmesi iklim – bitki – tarım ürünlerinin değişmesine sebep olur.
Kuzey ve güneyinde dağların kıyıya paralel ve yüksek olması iç kesimlerde karasal iklimlerin geniş yer kaplamasında etkili olmuştur.
Jeolojik açıdan hareketli bir yapıya sahiptir. Tektonik depremler sık görülür, kırıklı yer yapısı yaygındır.
Önemli yer altı kaynaklarından bor mineralleri ve krom madenleri bakımından zengindir.
Genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahiptir.
BM, NATO, İİT, KEİ, D-S, OECD ve IMF gibi uluslararası kuruluşlara üyedir.
Türkiye 1132 metrelik ortalama yükseltisi ile Asya Kıtası’ndan (1060 m) daha yüksek olduğu gibi Avrupa Kıtası’ndan (330m) yaklaşık 800 m, daha yüksektir. Genel olarak yükselti Ege kıyısından İç Batı Anadolu eşiğine 800 – 1.000 m civarına ulaşırken Doğu Anadolu eşiğinde 1.500 – 1.800 m basamağına ulaşır ve daha sonra 2.000 m’yi aşar.
Türkiye’nin özel (göreceli) konumunun temel noktalarından biri de jeopolitik açıdan sahip olduğu konumudur. Balkanlar, Orta Doğu arasındaki konumun yanında stratejik öneme sahip petrol, doğal gaz, tatlı su, boğaz ve kanallar gibi özellikleri göreceli konumunun zenginliğidir.
