Türkiye’nin 1932 – 1939 Arası Dış Politikasındaki Amaçlar

Bölge ve Dünya Barışına Katkıda Bulunma

Türkiye’nin Milletler Cemiyeti Üyeliği

• İspanya’nın önerisiyle Milletler Cemiyeti’nin Türkiye’ye üyelik çağrısına Türkiye olumlu cevap vermiş ve 18 Temmuz 1932’de Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne üye olmuştur.

I. Balkan Antantı (9 Şubat 1934)

• Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında yapılan antant ile üye devletleri sınırlarını karşılıklı olarak garanti etmiş, birbirlerine danışmadan herhangi bir Balkan devletiyle siyasi antlaşma yapmamayı taahhüt etmişlerdir.
• İtalya’nın etkisinde kalan Arnavutluk ile yayılmacı tutum izleyen Bulgaristan Balkan Antantı’na katılmamıştır.

I. Sadabat Paktı

• Ortadoğu’nun güvenliğini sağlama amacıyla 1935’te Türkiye, İran ve Irak’ın girişimleriyle Cenevre’de Sadabad Paktı’nın genel çerçevesi belirlenmiştir.
• Afganistan ve Suudi Arabistan’ın katılıp katılmayacağı konusundaki uzlaşmazlık sonrasında 1937’de pakta Afganistan’ın da katılımıyla 1937’de Cenevre’de imzalanmıştır.

Türkiye’nin Misak-ı Milli’ye Uygun Egemenlik Haklarını Güçlendirme

I. Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)

Lozan Barış Antlaşması’ndaki “Ayrı bir bütçesi olan Boğazlar Komisyonu İdaresi’nin kurulması ve boğazların iki yakasında Türklerin askeri tahkimat kurmaması” şartları, Türkiye Devleti’nin egemenlik haklarını zedeleyici durumlardır.

Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne başvurarak “Kollektif garantinin işlemez olduğu ve Türk Devleti’nin topraklarının tehdit altında olduğu” içerikli girişimleri sonucu 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi yapılmıştır.

I. Boğazlar Komisyonu kaldırılmış,
II. Boğazların savunması Türkiye’ye bırakılmış,
III. Yabancı ticaret gemilerinin Boğazlardan geçişi serbest bırakılmış,
IV. Savaş gemilerinin geçişi için bazı sınırlamalar getirilmiştir.

Uyarı: Montrö Boğazlar sözleşmesi ile ilgili devletler;

• Türkiye’nin boğazlarda asker bulundurma isteğini kabul etmiş,
• Boğazlar Komisyonu İdaresi kaldırılarak tüm yetkiler Türk Hükümeti’ne bırakılmış,
• Türkiye Devleti’nin egemenlik hakları güçlendirilmiştir.

II. Hatay’ın Türkiye’ye Katılışı

36’da Fransa’nın Suriye mandasını terk etmesi sonrası Türkiye’nin girişimleri ile Hatay’da Milletler Cemiyeti aracılığıyla referandum yapılmış ve 2 Eylül 1938’de Hatay Cumhuriyeti kurulmuştur.

• Hatay Cumhuriyeti parlamentosu 30 Haziran 1939’da oylamayla kendini feshetmiş ve Türkiye Devleti’ne katılma kararı almıştır.
• Türkiye Devleti, 2 Temmuz 1939’da Hatay’ın, Türkiye’nin bir ili olduğunu kabul etmiştir.

Atatürk’ün Ölümü ve İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı Seçilmesi

• Sağlık durumu her geçen gün kötüye giden Mustafa Kemal rahatsızlığından dolayı 29 Ekim’de Ankara’ya gidişini iptal etmiştir.
• Atatürk, sonraki günlerde sivil ve askerî bürokratlarla görüşmelere devam etmiştir.
• 16 Ekim akşamı komaya girmiş ve dört gün komada kalmıştır.
• 1 Kasım 1938’de TBMM toplantısının açış konuşmasını bizzat kendi yapmak istemiş fakat hastalığı ilerlediği için onun yerine konuşma metnini Başbakan Celal Bayar okumuştur.
• 8 Kasım’da Atatürk rahatsızlanmış, 10 Kasım Perşembe günü büyük önder Atatürk, saat 09.05’te hayata veda etmiştir.

Bilgi:

• Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatından bir gün sonra 11 Kasım 1938 Cuma günü Meclis toplanmış ve Meclis Başkanı M. Abdülhalik Renda anayasa gereğince cumhurbaşkanı seçimi yapılacağını duyurmuştur. Gizli oyla yapılan seçimde 348 oyla Malatya Milletvekili İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Cumhurbaşkanı olmuştur.
• Atatürk’ün Türk bayrağına sarılı tabutu Dolmabahçe Sarayı’nda Türk halkının ziyaretine açılmıştır.
• Atatürk’ün naaşı 20 Kasım’da Türkiye Büyük Millet Meclisine getirilmiş ve 21 Kasım’da Etnografya Müzesi’ne götürülerek katafalka konmuştur.
• 1953’e kadar kaldığı Etnografya Müzesi’nden 10 Kasım 1953’te Anıtkabir’e nakledilmiştir.