Şehirlerin fonksiyon özelliklerine göre sınıflandırma yapılırken tarım, sanayi, ticaret, turizm, idari ve askerî gibi özellikler dikkate alınır. Ülkemizdeki bazı şehirlerde bu fonksiyonlardan biri ön plandayken bazılarında ise birden fazla fonksiyonun ön plana çıktığını görmekteyiz. Ayrıca “Sakin Şehirler” diye hitap ettiğimiz şehirler de günümüzde metropollerin boğucu ortamından bunalanlar için adeta sessiz şehir olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sanayi Şehirleri

Sanayi şehirlerinin gelişiminde sanayi tesislerinin yoğun olması etkili olmuştur. Sanayi şehirlerinde aynı zamanda ulaşım ve ticaret de gelişmiştir.
Marmara’da: İstanbul, İzmit, Adapazarı, Edirne, Lüleburgaz, Çorlu, Bursa, Balıkesir
Ege’de: İzmir, Uşak, Denizli, Manisa
Batı ve Orta Karadeniz’de: Samsun, Karabük, Ereğli, Turhal
İç Anadolu’da: Ankara, Eskişehir, Konya, Kayseri, Kırıkkale
Akdeniz’de: Adana, İskenderun
Güneydoğu’da: Gaziantep, Batman

Tarım Şehirleri

Türkiye’de küçük şehir gruplarının tamamına yakını tarım şehridir. Çünkü buralarda yaşayan nüfusun % 70 – 80’i geçiminin tamamını tarımla sağlar. Bu şehirler genellikle verimli ovalarda kurulmuş ve gelişmişlerdir. Ödemiş (İzmir), Söke (Aydın), Turgutlu (Manisa), Nazilli (Aydın), İnegöl (Bursa), Suluova (Amasya), Iğdır, Rize, Ardahan, Bayburt, Tunceli, Yozgat, Çorum, Bilecik tarım şehirlerine örnek gösterilebilir.

Liman Şehirleri

Kara ve deniz ticaretinin kavuşum noktaları olan limanlar yük ve yolcu taşımacılığında önemli bir yere sahiptir. Ancak limanların gelişmesi ard bölgenin (hinterlandının) genişliğine bağlıdır. Hinterland ise yer şekillerine bağlıdır. Çünkü limana ulaşımın kolay olması ancak yer şekillerinin özelliklerine bağlıdır.

Örneğin; dağların kıyıya dik uzanması nedeni ile ulaşımın kolay olduğu İzmir, hinterlandı geniş olan limanlarımızdandır. Sinop Limanı, gerisinde kıyıya paralel uzanan dağlar hinterlandı daralttığı için gelişmemiştir. Ticaret hacmi ve iş yoğunluğu bakımından en önemli liman şehri İstanbul’dur. İzmir, Mersin, İskenderun, Trabzon, Samsun, Zonguldak diğer önemli liman şehirleridir.

İdari Şehirler

Bir devletin hükümet ve parlamentosunun yerleştiği, devlet başkanının oturduğu siyasi ve idari merkeze başkent denir. Başkentlerde hâkim fonksiyonlar, idari hizmetler olmakla birlikte diğer hizmetler de toplanmıştır. Örneğin Ankara.

Askerî Şehirler

Savunma ya da stratejik nedenlerle bazı kentler askerî merkez hâline gelir. Sarıkamış, Çorlu, Gölcük buna örnek şehirlerimizdir.

Madencilik Şehirleri

Çeşitli madenlerin çıkarılması ve bunların işlenmesinde önemli paya sahip olan şehirlerdir. Zonguldak, Batman, Soma, Murgul, Elbistan, Seydişehir buna örnek olarak gösterilebilir.

Turizm Şehirleri

Ülkemizde bazı şehirler gelirinin önemli bir kısmını turizmden sağlamaktadır. Turizm sayesinde şehirde; ulaşım, ticaret ve inşaat sektörleri de gelişmektedir. Örneğin Antalya, Fethiye, İzmir.

Ticaret Şehirleri

Ticaret, her şehrin önemli fonksiyonlarındandır. Ancak bazı şehirlerde ticaret, şehrin ana fonksiyonu hâline gelmiştir. Ticaret şehirleri aynı zamanda ulaşımın geliştiği şehirlerdir. Örneğin İstanbul, İzmir, Ankara, Antalya, Trabzon, Samsun.

Sakin Şehirler

Cittaslow (Yavaş Şehir), İtalya’nın dört küçük şehrinin belediye başkanlarının 1999 yılında bir araya gelerek kurdukları bir oluşumdur. Cittaslow hareketinin kuruluş amacı, şehirlerin kendi kimliklerine sahip çıkarak küreselleşme sonucu ortaya çıkan birbirine benzeme ve aynılaşmanın önüne geçilmesidir. Şehirlerin yönetilirken yerel yemeklerine, yöresel mimarisine, gelenek ve göreneklerine, zanaatlarına ve esnaflarına sahip çıkılması bu oluşumun kriterleri arasında yer alır. Cittaslow Birliği’ne Türkiye’den de 17 şehir sakin şehir unvanına sahip olmuştur.

Bilgi:
Muğla’da Köyceğiz ve Ula ilçesine bağlı olan Akyaka
Isparta’da Eğirdir ve Yalvaç
Sinop’ta Gerze
Çanakkale’de Gökçeada
Şanlıurfa’da Halfeti
Ordu’da Perşembe
Artvin’de Şavşat
İzmir’de Seferihisar
Sakarya’da Taraklı
Erzurum’da Uzundere
Kırklareli’nde Vize
Aydın’da Yenipazar
Bitlis’te Ahlat, Bolu’da Göynük ve Mudurnu yerleşmeleri Türkiye’nin sakin şehir unvanına sahip yerleridir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1
Konya’nın ekonomik fonksiyonları arasında aşağıdakilerden hangisi önceliklidir?

A) Sanayi
B) Ticaret
C) Turizm
D) Tarım ve Hayvancılık
E) Ulaşım

Çözüm:
Konya, geniş tarım arazilerine sahip olduğundan tarım ve hayvancılık alanında öne çıkmaktadır.
Cevap: D

---

Soru 2
Türkiye’de sanayi fonksiyonuna sahip şehirlerden biri olan ve otomotiv sanayisiyle öne çıkan şehir aşağıdakilerden hangisidir?

A) İzmir
B) Bursa
C) Antalya
D) Konya
E) Erzurum

Çözüm:
Bursa, Türkiye’de özellikle otomotiv sanayisiyle öne çıkan sanayi şehirlerinden biridir.
Cevap: B

---

Soru 3
Aşağıdaki şehirlerden hangisi turizm fonksiyonuyla öne çıkar?

A) Erzurum
B) Konya
C) Antalya
D) Adana
E) Samsun

Çözüm:
Antalya, Türkiye’deki turizm merkezlerinden biri olarak özellikle yaz turizmiyle bilinir.
Cevap: C

---

Soru 4
Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul’un temel ekonomik fonksiyonlarından biri değildir?

A) Finans
B) Ticaret
C) Sanayi
D) Tarım
E) Turizm

Çözüm:
İstanbul’un temel ekonomik fonksiyonları arasında finans, ticaret, sanayi ve turizm bulunur. Tarım, İstanbul’un temel fonksiyonlarından biri değildir.
Cevap: D

---

Soru 5
Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile öne çıkan şehir aşağıdakilerden hangisidir?

A) İzmir
B) Erzurum
C) İstanbul
D) Antalya
E) Bursa

Çözüm:
Erzurum, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer almakta olup, geniş mera alanlarıyla hayvancılık faaliyetleriyle bilinir.
Cevap: B

---

Soru 6
GAP projesi ile sulama olanakları artan ve tarımda büyük gelişim gösteren şehir aşağıdakilerden hangisidir?

A) Antalya
B) Şanlıurfa
C) Bursa
D) İzmir
E) Edirne

Çözüm:
GAP projesi ile sulama imkanları artan Şanlıurfa, tarımda büyük bir gelişim göstermiştir.
Cevap: B

---

Soru 7
İzmir’in öncelikli ekonomik fonksiyonu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tarım
B) Ulaşım
C) Ticaret ve Liman İşletmeciliği
D) Hayvancılık
E) Madencilik

Çözüm:
İzmir, Ege Bölgesi’nin en büyük liman kenti olarak ticaret ve liman işletmeciliği alanında öne çıkmaktadır.
Cevap: C

---

Kent:

İçinde yaşayan insanların hemen hemen bütün ihtiyaçlarını karşılayabildiği, fonksiyon özelliklerine sahip 10 binden fazla nüfusu barındıran çeşitli ekonomik etkinliklerin geliştiği yerleşim birimidir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun % 80’e yakını köylerde otururken günümüzde % 20 civarında kırsal kesimde yaşamaktadır. Ülkemizde kentleşme; sanayi ve ticaret faaliyetinin geliştiği, ulaşım olanakları yönünden çeşitlilik gösteren bölgelerde hızlıdır.

Kentleşme oranının en yüksek olduğu bölge Marmara, en az olduğu bölge Karadeniz’dir.

Ülkemizde şehirleşmenin hızlı bir şekilde artmasında iç göçlerin etkisi fazladır. Kentleşme sorununun fazla olduğu yerlerde gecekondulaşma ve altyapı sorunları ortaya çıkmıştır.

Türkiye’de Kent Yerleşmelerinin Başlıca Özellikleri

• Sürekli yerleşmelerdir, nüfus miktarı fazladır.
• Mesken çok katlıdır.
• Sanayi ve ticaret gelişmiştir.
• Hizmet sektörü gelişmiştir.
• Geniş alanlara yayılış gösterir.
• Eğitim ve kültürel imkânlar fazladır.

Sakin şehirler = Citaslow

İtalya’da 1999 yılında başlayan sakin kent anlayışı günümüzde 30 ülkeye yayılmış durumdadır. Sakin şehirlerin en belirgin özelliği şehrin değerlerine, esnafına ve halkına sahip çıkması bunu gelecek nesillerle paylaşmasıdır. Sakin kentler doğa ile uyumlu, çevre ile sürdürülebilir anlayış çerçevesinde karakter kazanan yerlerdir.

Türkiye’deki sakin şehirler şunlardır:

• Seferihisar / İzmir – Türkiye’nin ilk sakin şehridir.
• Perşembe / Ordu
• Yalvaç / Isparta
• Taraklı / Sakarya
• Gökçeada / Çanakkale
• Vize / Kırlareli
• Akyaka / Muğla
• Yenipazar/ Aydın
• Halfeti / Şanlıurfa
• Şavşat / Artvin
• Göynük / Bolu
• Gerze / Sinop

Fonksiyonlarına Göre Şehirler

A) Ekonomik fonksiyonlarına göre şehirler

1. Tarım Şehirleri: Tarım kentlerinin kurulup gelişmesinde halkın temel geçim kaynağı olan tarımsal faaliyetler etkilidir. Giresun, Bafra, Erbaa, Ödemiş, Kadirli, Ceyhan, Akşehir, Aksaray, Kırşehir, Nevşehir gibi kentler bu şehirlere örnek olarak verilebilir.

2. Liman Şehirleri: Deniz kenarında kurulan ihracat ve ithalat ürünlerinin pazarlandığı şehirlerdir. Bir liman hinterlandı (art bölge) ne kadar genişse o liman da o kadar gelişmiştir.

3. Ticaret Şehirleri: İç ve dış ticaretin geliştiği kentlerdir. Ulaşım olanakları gelişmiştir. Genellikle bu şehirler ulaşım yolları üzerinde bulunur. Afyonkarahisar, İzmir, Manisa, Aydın, Kayseri, Gaziantep, Diyarbakır, Eskişehir bu kentlere örnek olarak verilebilir.

4. Sanayi Şehirleri: Sanayi faaliyetlerinin geliştiği yoğunlaştığı alanlardır. Çok fazla göç alır. Nüfusun büyük bir bölümü sanayi kolunda çalışır. İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir, Adana, Batman, Karabük, Seydişehir, Karadeniz Ereğli’si bu tür şehirlerdendir.

5. Turizm Şehirleri: Halkın önemli geçim kaynağının turizm olduğu şehirlerdir. Fethiye, Bodrum, Marmaris, Aydın, İzmir, Antalya örnek verilebilir.

B) Sosyal yapı  özelliklerine göre şehirler

1) İdari, Hizmet, Askeri ve Kültürel Şehirler:

İdari Şehirler: Başkent ya da genel müdürlüklerin bulunduğu şehirlerdir. Örneğin, Ankara‘dır.

Hizmet Şehirleri: Sigortacılık, bankacılık ve sağlık merkezleridir. Örneğin, İstanbul‘dur.

Askeri Şehirler: Askeri birliklerin bulunduğu şehirlerdir. Sarıkamış, Erzurum, Erzincan, Konya, Malatya örnektir.

Kültürel Şehirler: Okul, üniversite kütüphanelerin bulunduğu şehirlerdir. Örneğin İzmir, Eskişehir kültürel (eğitim) şehirlerdir. Bunun yanı sıra ülkemizde tarihi ve kültürel varlıklara bağlı şehirlerimiz de bulunmaktadır. İstanbul, Bursa gibi.