TÜRKİYE’DE YERLEŞMELER
Türkiye’de Şehirlerin Fonksiyonları
Şehirlerin en önemli özelikleri nüfuslarının fazla ve fonksiyonlarının çeşitli olmasıdır. Kırsal yerleşmelerde nüfus miktarı az ve tarımsal faaliyetler ön planda iken şehirlerde nüfus fazla ve sanayi, kültür, turizm, ulaşım ve yönetim gibi fonksiyonlar ön plana çıkmaktadır.
Tarım Şehirleri
Verimli tarım alanlarının çevresinde kurulmuş şehirlerdir. Hayvancılık, balıkçılık ve ormancılık faaliyetleri de tarım şehirlerinin faaliyetleri arasında yer alır. Rize, Giresun, Ordu, Ağrı, Hakkâri, Erzincan, Kırşehir, Ceyhan, Kadirli, Mut, Söke, Salihli ve Turgutlu başlıca tarım şehirlerimiz arasında yer alır.
Sanayi Şehirleri
Ekonomisinde sanayinin ön planda olduğu sanayi şehirlerine Zonguldak, Karabük, Batman, Kırıkkale, Bursa, İstanbul, Gaziantep, İzmit
ve İzmir örnek verilebilir.
Maden Şehirleri
Ekonomisinde madenlerin etkili olduğu şehirlere Zonguldak, Karabük, Soma, Simav ve Batman örnek verilebilir.
Liman Şehirleri
Gelişmesinde limanların etkisinin daha önemli olduğu liman şehirlerine İstanbul, İzmit, İzmir, Samsun, İskenderun, Mersin ve Antalya örnek verilebilir. Bu şehirler aynı zamanda önemli ticaret şehirleri arasında yer alır.
Ulaşım Şehirleri
Ana yolların kavşak noktalarında kurulup gelişen şehirlerdir. Afyonkarahisar, Konya, Gaziantep ve Ankara önemli ulaşım şehirleri arasında yer alır.
Ticaret Şehirleri
Ticaretin ön planda olduğu şehirlerdir. Bu şehirlere İstanbul başta olmak üzere İzmir, Samsun, Adana, Mersin, Trabzon, Bursa, Erzurum, Diyarbakır ve Kayseri örmek verilebilir.
İdari Şehirler
Bu tür şehirlere Türkiye’nin başkenti Ankara örmek verilebilir. Ankara’da bakanlıklar, yabancı ülkelerin temsilcileri ve genel müdürlükler bulunmaktadır.
Kültür Şehirleri
Gelişiminde eğitim kurumlarının etkisinin bulunduğu şehirlerdir. Bu şehirlere Eskişehir, İstanbul, Ankara ve İzmir örnek verilebilir.
Askeri Şehirler
Askeri tesislerinin veya ordunun önemli bir kesiminin bulunduğu şehirlerdir. Bu şehirlere Çorlu, Sarıkamış örnek verilebilir.
Turizm Şehirler
Doğal ve tarihi unsurlara sahip olan ve turizm gelirinin fazla olduğu şehirlerdir. Antalya, Alanya, Marmaris, Bodrum, Fethiye, İstanbul, Ürgüp ve Bursa şehirleri örnek verilebilir.
Sakin Şehirler
Şehirler; son yüzyılda küreselleşmenin etkisiyle hayatın hızlı yaşandığı, birbirine benzeyen yaşam alanı hâline gelmiştir. Bu hızlı yaşam alanlarına karşı 1999 yılında İtalya’nın dört küçük şehrinin belediye başkanlarının bir araya gelerek kurdukları oluşuma Cittaslow (Yavaş Şehir) denir. Bu oluşumun temel amacı şehirlerin yönetilirken yöresel yemek ve mimarisine sahip çıkmaktır. 2019 yılı itibariyle Dünya’da 252 şehir Cittaslow’a üyedir. Cittaslow Birliği’ne Türkiye’den de 17 şehir üyedir.
Türkiye’de Kır Yerleşme Tipleri
İnsanların geçimlerini tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık gibi birincil ekonomik faaliyetlerden sağladığı, nüfusun az olduğu yerleşmelere kırsal yerleşme denir. Kırsal yerleşmeler kasaba, köy ve köy altı yerleşmelerinden oluşmaktadır. Yeryüzü şekillerinin dağlık engebeli ve su kaynaklarının fazla olduğu Kuzey Anadolu Dağları’nın kuzey yamaçlarındaki kırsal yerleşmeler dağınık dokulu yerleşmeler iken yeryüzü şekillerinin sade ve su kaynaklarının kısıtlı bulunduğu Anadolu’nun iç kesimlerinde yerleşmeler toplu dokulu yerleşmeler
şeklindedir. Ayrıca bir yol veya akarsu boyunca uzanan yerleşmelere
ise çizgisel dokulu yerleşmeler denir.
Kırsal yerleşmeler sürekliliğine göre devamlı (sürekli) kır yerleşmeleri (kasaba, köy, çiftlik, mahalle, mezra, divan) ve geçici kır yerleşimleri (yayla, kom, oba, dam, ağıl, bağ evi, dalyan, yazlık, sahil yerleşmesi) olmak üzere ikiye ayrılır.
Kasaba
Köy ile şehir arasında geçiş özelliği gösteren yerleşmelerdir.
Nüfusu genel olarak 2000 ile 10.000 arasında değişir.
Temel geçim kaynaklarını tarım, hayvancılık ve küçük çaplı sanayi ve ticaret faaliyetleri oluşturur. Belde özelliği gösterdiğinden belediye hizmetleri de bulunmaktadır.
Köyler
Türkiye’deki en küçük idari birim olan köy; cami, okul, otlak, yaylak, baltalık, orman gibi ortak malları bulunan ve toplu veya dağınık yerleşme dokusu şeklinde yaşayan insanların bağ, bahçe ve tarlaları ile birlikte oluşturdukları yerleşmelerdir.
Türkiye’de köyler; nüfuslarına göre (çok ve az nüfuslu), kuruldukları yere göre (ova, vadi, yayla, kıyı, dağ, orman) ve ekonomik etkinliğine göre (ekinci, bahçeci, ormancı, hayvancı, balıkçı) de sınıflandırılabilir.
Köy Altı Yerleşmeleri
İdari olarak köye bağlı, tek ev ile köy arasında geçiş tipini oluşturan yerleşmelerdir. köy altı yerleşmelerin oluşmasında tarım alanlarının birbirinden uzak olması, hayvanlar için otlak ve barınak sağlama gibi faktörler etkili olmuştur. Köy altı yerleşmelerini devamlı (sürekli) ve geçici köy altı yerleşmeleri şeklinde ayırmak mümkündür.
Devamlı (Sürekli) Köy Altı Yerleşmeleri
Çiftlik: Geniş tarım alanları içinde kurulmuş, bir veya birkaç ev ile hayvan barınaklarından oluşan devamlı yerleşmelerdir. Marmara, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu’da yaygındır.
Mahalle: Tarım ve hayvancılığın yapıldığı, az sayıda ailenin yaşadığı yerleşmelerdir. Karadeniz, Ege, Marmara ve Akdeniz’de yaygındır.
Divan: Birkaç mahallenin birleşmesiyle oluşan yerleşmelerdir. Batı Karadeniz’de özellikle Kastamonu, Sinop, Kocaeli, Bolu, Ordu ve Sakarya’da yaygındır.
Mezra: Tarım ve hayvancılığın yapıldığı ve Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’da yaygın görülen devamlı köy altı yerleşmelerdir.
Geçici Köy Altı Yerleşmeleri
Yayla: İlkbahar ve yaz mevsimlerinde gür otlakların bulunduğu yüksek kesimlerde hayvancılık faaliyetleri yapmak amacıyla kurulan geçici köy altı yerleşmeleridir. Günümüzde turizm açısında da önemli bir yere sahip olan yaylalar; en fazla Toroslar, Kuzey Anadolu Dağları ve Doğa Anadolu’da görülür.
Ağıl: Küçükbaş hayvanlar için yapılan, çevresi çit veya duvarlarla çevrili olan üstü açık barınaklardır. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.
Kom: Hayvancılık faaliyetleri için kurulan ve Doğu Anadolu’ya özgü olan köy altı yerleşmeleridir.
Oba: Göçebe yaşam süren ailelerin hayvancılık faaliyetleri için oluşturduğu geçici yerleşmelerdir. Çadır hayatının ön planda olduğu bu yerleşmelere Karadeniz’den Batı Toroslar’a oradan da Güneydoğu Toroslar’a kadar görmek mümkündür.
Dam: Genellikle hayvancılığın yapıldığı geçici yerleşmeler olup Ege Bölgesi’nde yaygındır.
Bağ Evi: Bağcılık faaliyetleri yapmak amacıyla kurulmuş geçici yerleşmelerdir. Ege Bölgesi’nde yaygındır.
Dalyan: Deniz, göl veya akarsu kıyılarında balık avlamak veya üretmek amacıyla kurulan yerleşmelerdir. Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olarak bulunur.
