Kır Yerleşmeleri

Ekonomik fonksiyonu ekim-dikim ve hayvancılık olan yerleşmelerdir.

Köy: Cami, okul, yayla, baltalık, orman gibi malları bulunan; toplu veya dağınık oturan insanların bağ, bahçe ve tarlaları ile birlikte oluşturdukları yerleşmelerdir.

Yerleşme Dokularına Göre Kır Yerleşmeleri

* Nüfusları 10.000’den azdır.

* Kır yerleşmelerinde farklı dokuların ortaya çıkmasında kurulduğu yerlerin coğrafi özellikleri etkili olmuştur.

1. Toplu Kır Yerleşmeleri

Genelde arazinin düz olduğu ve su kaynaklarının az olduğu yerlerde görülür.

Evler birbirine çok yakın olarak bulunur.

Ülkemizdeki toplu köy yerleşmeleri vadi tabanları, dağ yamaç ve etekleri ile düz arazilerde kurulmuştur.

İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Marmara, Ege Bölgeleri.

2. Dağınık Kır Yerleşmeleri

Arazinin çok engebeli olduğu, su kaynaklarının bol ve tarım topraklarının dağınık olduğu yerlerde yaygındır.

Evler arasında çok fazla uzaklık vardır. Doğu Karadeniz Bölümü’nde Artvin, Rize, Giresun, Trabzon şehirleri örnek olarak verilebilir.

Yerleşme Dokusunu Etkileyen Faktörler
— Yeryüzü şekilleri
— Su kaynakları
— Tarım alanlarının dağılışı
— Mülkiyet durumu
— Ekonomik faaliyet çeşitliliği

Köy Altı Yerleşmeler

İdari açıdan köye bağlı, bir veya birkaç evden oluşan, bir köyü oluşturamayacak kadar küçük olan toplu veya dağınık yerleşmelerdir.

Köy Altı Yerleşmelerinin Doğuş Nedenleri

* Ekonomik ihtiyaçlar
* Aile içi geçimsizlik ve sorunlar
* Bağımsız ev sahibi olma arzusu
* Tarım alanlarının yetersiz dağınık ve parçalı olması

A. Devamlı Köy Altı Yerleşmeler

1. Mahalle

• Özellikle Karadeniz’in doğusu ve batısının dağlık ve engebeli yapısı nedeniyle köyler birçok mahalleden oluşur.
• Bir köyden ayrılmış, fakat idari fonksiyonu olmadığı için ayrı bir köy sayılamayan yerleşme üniteleridir. Gelişerek büyüyebilirler.
• Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Marmara’da yaygındır.

2. Mezra

• Yüksek ve engebeli alanlarda tarım alanlarının yetersizliği ve sosyal nedenlerle köylerden bağımsız bir kaç evden oluşan mezra yerleşmeleri ortaya çıkmıştır.
• Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ile Doğu Karadeniz’de yaygındır.
• Genellikle hayvancılık faaliyetleri yapılırken, az da olsa bağ ve bahçe tarımı yapılan mezralara rastlanır.

3. Divan

• Akrabalık bağının hâkim olduğu, tahıl tarımının yaygın olarak yapıldığı mahalle tipindeki yerleşmelerdir.
• Özellikle Batı Karadeniz’de yaygındır. Ekonomisi genelde tarıma dayanır.

4. Çiftlik

• Bir veya birkaç ev, ambar ve tarım arazisinden oluşan yerleşmelerdir.
• Bunların bazılarında hayvancılık, bazılarında tarım, bazılarında ise her iki faaliyet birlikte yapılır.
• Trakya, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu’da yaygındır.

B. Geçici Köy Altı Yerleşmeleri

1. Kom

• Hayvancılık için otlak alanlarına bağlı olarak çoğunlukla yazın kullanılan, köye bağlı yerleşmelerdir.
• Doğu Anadolu başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu’da da rastlanır.
• Erzurum, Erzincan, Kars ve Tunceli çevresinde yaygındır.

2. Ağıl

• Köylerin yakınında özellikle küçükbaş hayvanların gecelemesi için yapılmış, etrafı çit ya da taşla çevrilmiş yerleşmelerdir.
• Daha çok İç ve Güneydoğu Anadolu’da hayvancılık yapılan yerlerde rastlanır.

3. Yayla

• En yaygın olan yerleşmelerdir. Yaylalar yaz döneminde halkın hayvanlarını otlatmak için çıktıkları alanlardır.
• Kuzey Anadolu dağ sıralarında denize bakan yamaçlardaki yaylalar turizme açılmıştır.
• Ayrıca yayla turizminin gelişmesiyle yaylacılık farklı anlam kazanmıştır.
• Toroslar ve Ege Dağları’nda da yaylacılık yapılır.
• Güney Anadolu sıradağlarında klasik anlamda yaylacılık yüksek kesimlerde yapılır.

4. Oba

• Göçebe Yörüklerin sürdürdüğü bu tip yaylacılık, hayvancılığa dayalı bir faaliyet olarak devam eder.
• Göçebe hayvancılık yapılan yerlerde görülür, çadırlardan oluşan yerleşmelerdir. Daha çok küçükbaş hayvancılık yapılır.
• Batı ve Güneydoğu Toroslar ile Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.

5. Dam

• Küçük çaplı bağcılık faaliyetleri ile hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı geçici yerleşmelerdir.
• Ege ve Göller yöresi, Bozcaada, Gökçeada’da rastlanır.

Şehirlerin Sınıflandırılması

Nüfusu 10 binden fazla olan, başlıca geçim kaynakları sanayi, ticaret gibi tarım dışı sektörler olan büyük toplu yerleşmelerdir.

Yerleşmeyi Şehir Yapan Özellikler:

* Nüfusu
* Tarım dışı sektörlerin gelişmiş olması
* İşbölümünün belirgin olması
* Tüketici sayısının fazla olması

Fonksiyonlarına Göre Şehirler

İdari Şehirler

• Gelişmesinde yönetim merkezi olması ön plandadır.
• Ankara örnek verilebilir.

Kültürel Şehirler

• Üniversite ile yüksek okulların bulunduğu, çeşitli bilim, sanat ve kongre etkinliklerinin düzenlendiği, festivallerin yapıldığı, tarihi zenginliklerin bulunduğu şehirlerdir.
• İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Antalya, Konya, Bursa örnek verilebilir.

Askeri Şehirler

• Gelişmesinde askeri birliklerin varlığının etkisi
• Gölcük, Polatlı, Sarıkamış, Erzurum, Eskişehir, Malatya.

Ekonomik Fonksiyonlarına Göre Şehirler

• Gelişmesinde tarım, sanayi, hizmet sektörlerinin biri veya birden fazlası etkilidir.

Tarım Şehirleri

• Asıl fonksiyon tarım ve hayvancılıktır. Hizmet sektörü nüfus ve ticaretin artmasına bağlı olarak değişir.
• Tarım ürünlerini işleyecek küçük sanayi tesisleri vardır.
• Adapazarı, Tarsus, Söke, İnegöl, Edirne, Karacabey, Akhisar, Turgutlu, Nazilli, Salihli, Konya, Şanlıurfa, Rize, Giresun örnek verilebilir.

Ticaret Şehirleri

• Asıl fonksiyon ticarettir. Sanayi ve hizmet sektörü de gelişmiştir. İthalat ve ihracat yoğundur.
• İstanbul, İzmir, Gaziantep, Mersin, Bursa, Ankara, Konya, Eskişehir, Kayseri, Adana örnek verilebilir.

Sanayi Şehirleri

• Asıl fonksiyon sanayidir. Ticaret ve hizmet sektörü gelişmiştir. Kavşak noktasında ya da ulaşım yollarına yakın bir konumda bulunmaktadır. Bir ya da birden fazla gelişmiş sanayi kolu vardır. İzmir, Bursa, Ankara, Eskişehir, Adapazarı, İzmit, Manisa, İstanbul, Adana, Gaziantep örnek verilebilir.

Maden Şehirleri

• Maden, enerji kaynağı ve ham maddeye yakındır ya da  kolay ulaşılabilecek konumdadır. Murgul, Tavşanlı, Soma,Yatağan, Zonguldak, Batman, Karabük, Ereğli örnek verilebilir.

Turizm Şehirleri

• Turizm, ticaret, hizmet faaliyetleri gelişmiştir. Doğal güzelliklere veya tarihi zenginliklere sahiptir. Fuarlar, pazarlar ve alışveriş merkezleri vardır. El sanatları yaygındır. Fethiye, Kuşadası, Antalya, Alanya, Bodrum, Marmaris, Çeşme, Ürgüp, Van, İstanbul, Nevşehir örnek verilebilir.

Ulaşım Şehirleri

• Ulaşım, ticaret, hizmet ve sanayi sektörleri gelişmiştir.
• Büyümesinde ulaşım hizmetleri etkilidir. Kavşak noktaları ve işlek yolların üzerinde yer alır. Bursa, Eskişehir, Kayseri, Ankara, İstanbul örnek verilebilir.

Liman Şehirleri

• Geniş bir hinterlanda sahip işlek ulaşım yollarının kavşak noktasındadır. Korunaklı bir limana sahiptir.
• İstanbul, İzmir, Mersin, İskenderun, Antalya, Samsun, Zonguldak, Trabzon, İzmit, Bandırma örnek verilebilir.

Hinterlandın Şehirlerin Gelişmesine Etkisi

Art bölge (hinterland), ekonomik olarak limanı besleyen, limanla etkileşimi yoğun olan alandır.

Bir limanın gelişebilmesi için:
* Hinterlandının geniş olması
* Ulaşımın kolay olması
* Sanayinin gelişmiş, tesislerinin fazla olması,
* Ticaretin canlı olması,
* Tarım alanlarının geniş olması,
* Tarım ürünlerinin ticari değerinin ve tarım ürünü çeşidinin fazla olması
* Enerji kaynaklarının yeterli olması gerekir.