TÜRKİYE EKONOMİSİNİ VE TÜRKİYE’DE TARIMI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler
Coğrafi Konum
Türkiye 36 o– 42o kuzey enlemleri arasında yer aldığından dolayı yıl içinde dört mevsimi belirgin olarak yaşar. Bu durum tarım ürünü çeşitliliğini ve turizm faaliyetlerini olumlu yönde etkiler.
s Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrili olduğundan Türkiye; deniz turizmi, deniz yolu ulaşımı konusunda önemli bir konuma sahiptir. Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı bir bölgede olan Türkiye, jeopolitik açıdan da önemli bir konumdadır. Ayrıca İstanbul ve Çanakkale boğazlarıyla ulaşım, ticaret bakımından önemli avantajlar sağlayabilmektedir. Türkiye’nin bulunduğu coğrafi konumun etkisiyle Orta Asya ve Hazar Bölgesi’ndeki doğal gaz ve petrolün bir bölümü boru hatlarıyla Türkiye üzerinden batıya taşınmış, bu durum Türkiye’nin stratejik önemini arttırmıştır.
Yer Şekilleri
Türkiye, jeolojik açıdan genç oluşumlu bir ülke olduğundan ortalama yükseltisi fazla ve yeryüzü şekilleri engebelidir.
Yer şekillerinin yapısı ekonomik faaliyetleri doğrudan etkileyebilmektedir. Örneğin Karadeniz ve Akdeniz’de dağların kıyıya paralel uzanması kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşım ve ticareti zorlaştırmaktadır. Ayrıca yeryüzü şekillerinin engebeli olduğu Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz’de tarım ve sanayi kuruluş alanları sınırlı alanlarda toplanmıştır.
Türkiye’de yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi ekonomik faaliyetlerinin de çeşitli olmasını sağlamıştır. Örneğin dağlık, engebeli bölgelerde büyükbaş hayvancılık, arıcılık, kış turizmi, yaylacılık, dağcılık gibi faaliyetler ve hidroelektrik enerji üretimi yapılabilmektedir. Ovalık bölgelerde ise tarım ve sanayi faaliyetleri ön plana çıkmaktadır.
İklim
s Türkiye’nin orta kuşakta yer alması ve yeryüzü şekillerinin kısa mesafelerde çeşitlilik göstermesi iklim çeşitliliğini artırmıştır. Bu durum ekonomik çeşitliliği olumlu yönde etkilemiştir.
s Sıcaklık ve yağış koşullarının uygun olduğu Karadeniz ve güneybatı kıyılarımızda tarım ürünü çeşitliliği fazladır. Kuraklığın belirgin olduğu iç kesimlerde tahıl üretimi fazladır. Güneşli gün sayısının fazla olduğu Akdeniz ve Ege kıyılarında deniz turizmi ve kar yağışının fazla olduğu dağlık alanlarda ise kış turizmi gelişme göstermiştir.
Nüfus
Nüfusun miktarı, dağılışı ve yapısı ekonomi üzerinde etkili olabilmektedir.
Türkiye’de genç nüfus fazla olduğundan güçlü bir iş gücüne sahiptir. Bu durum ekonomik kalkınmayı olumlu yönde etkileyebilmektedir; ancak nüfus artışının fazla olması doğal kaynak tüketimini ve ithalatı artıracağından olumsuz etkiler de bırakabilmektedir.
Türkiye’de Tarımı Etkileyen Faktörler
Türkiye’de tarımsal faaliyetleri ve üretimi etkileyen faktörler; iklim, yeryüzü şekilleri, toprak ve toprağın bakımı, sulama, gübreleme, tarımda ıslah ve ilaçlama, makineleşme, pazarlama ve tarımı destekleyen kuruluşlardır.
İklim
Türkiye’de iklim çeşitliliği tarım çeşitliliğini artırmıştır. Türkiye genel olarak yarı kurak iklim koşullarına sahip olduğundan kuraklığa dayanıklı tarım üretimi fazladır.
Yeryüzü Şekilleri
Yer şekillerinin engebeli olduğu yerlerde tarım alanları dar ve parçalıdır. Yer şekillerinin sade olduğu yerler ve alüvyal ovalar tarım için elverişli alanlardır.
Toprak ve Toprağın Bakımı
Bitki artıklarının temizlenmesi, toprağın havalandırılması toprak verimliliğini artırır. Alüvyal, geçirimli ve kalınlığı fazla olan topraklar tarım için daha elverişli şartlara sahiptir.
Sulama
Türkiye’de kurak iklim koşullarının hâkim olması tarımsal verimlilikte sulamayı zorunlu hâle getirmiştir. Karadeniz’in kıyı kuşağı hariç tüm bölgelerimizde sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Sulamanın yapılamadığı alanlarda tarım alanları nadasa bırakılmaktadır.
Not: Tarım alanlarındaki toprak suyunun azalması ve minerallerin az olması nedeniyle tarım topraklarının bir yıl ekim yapılıp diğer yıl boş bırakılmasına nadas denir. Nadas yöntemi en fazla kuraklığın belirgin olduğu iç bölgelerde yapılmaktadır. Nadas, toprak erozyonunu artırarak uzun vadede toprak verimini düşüren bir yöntemdir.
Gübreleme
Topraktan alınan ürünler zamanla toprakta mineral azalmasına neden olur. Tarımda verimliliği sağlamak için gübrelemenin yapılmasına ihtiyaç duyulur. Tarımda suni ve doğal gübre kullanılmaktadır. Suni gübre kimyasal katkılı olduğunda aşırı ve bilinçsiz kullanılması toprak kirliliğine neden olur.
Tarımda Islah ve İlaçlama
Tarımsal üretimi artırmak için tohumların ıslah edilmesi, tarım alanlarındaki zararlı unsurlarla mücadele için ilaçlamanın yapılması gerekir.
Makineleşme
Tarımda makinenin kullanılması; üretim süresini kısaltmakta, tarımsal verimi artırmaktadır. Tarımda makineleşme Türkiye’de yer şekillerinin sade ve tarım alanlarının geniş olduğu alanlarda yaygındır.
Not: Tarımda makine kullanımın yaygın olduğu ve modem tarım yöntemlerinin uygulandığı gelişmiş tarım metoduna intansif (yoğun) tarım metodu denir. Tarımda insan gücünün ön planda olduğu, verimin düşük olduğu ilkel tarım metoduna ise ekstansif (yaygın) tarım metodu denir.
Pazarlama
Üretilen tarım ürününün bozulmadan tüketiciye ulaştırılması ve değerinde satılması önemlidir. Devlet, üreticilerin zarar etmemesi için bazı tarım ürünlerinde taban fiyat belirlemektedir.
Tarımı Destekleyen Kuruluşlar
Ülkemizde tarımsal faaliyetlerinin devamlılığı ve tarım verimliliğini artırmak için oluşturulan kuruluşlar vardır. Bunlar; Devlet Su İşleri (DSİ), Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK), Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) vs. dir.
Çözümlü Örnek Sorular
Soru 1:
Türkiye’de kıyı bölgelerinin büyük kısmında tarım ürünlerinin çeşitli olması ve verimin yüksek olması, iklim özellikleriyle doğrudan ilişkilidir. Özellikle Karadeniz, Akdeniz ve Ege bölgelerinde bu durum belirgin bir özellik taşır. Bu bölgelerde hangi iklim özelliklerinin bulunması tarımsal verimliliği artırmaktadır?
A) Yıl boyunca düşük sıcaklık ve nem
B) Ilıman iklim, uzun ve sıcak yazlar, düzenli yağış
C) Soğuk ve karlı kış ayları, kısa yazlar
D) Yıl boyunca don olayları
Çözüm:
Türkiye’nin kıyı bölgelerinde ılıman iklim şartları, özellikle uzun ve sıcak yazlar ile yeterli miktarda yağış, tarımsal faaliyetleri destekler. Örneğin, Karadeniz Bölgesi’nin nemli iklimi fındık, çay gibi ürünlerin yetişmesine olanak tanırken, Akdeniz ve Ege bölgelerinde sıcak ve kurak yazlar pamuk, turunçgil ve zeytin gibi ürünlerin yetiştirilmesini sağlar. Bu iklim koşulları, farklı bölgelerde farklı ürün çeşitliliği sağladığı için tarımsal verimliliği artırır.
Cevap: B) Ilıman iklim, uzun ve sıcak yazlar, düzenli yağış
Soru 2:
İç Anadolu Bölgesi, Türkiye’nin tahıl ambarı olarak adlandırılır. Bu bölgenin iklim özellikleri düşünüldüğünde, buğday yetiştiriciliği için uygun olmasının nedeni nedir?
A) Yüksek sıcaklık ve yüksek nem
B) Karasal iklimin yaz kuraklığı ve düz araziler
C) Tropikal iklim ve yüksek yağış
D) Yıl boyu don olaylarının yaşanması
Çözüm:
İç Anadolu Bölgesi’nde karasal iklim görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk geçer. Buğday, kurak koşullara dayanıklı bir bitki olduğundan, İç Anadolu’nun yaz kuraklığı buğday yetiştiriciliği için avantajlıdır. Ayrıca bu bölgenin düz arazilerden oluşması, buğday gibi geniş alan gerektiren tahılların yetiştirilmesine olanak tanır.
Cevap: B) Karasal iklimin yaz kuraklığı ve düz araziler
Soru 3:
Ege Bölgesi, Türkiye’de en fazla pamuk üretiminin yapıldığı bölgedir. Pamuk yetiştiriciliğinin Ege Bölgesi’nde yoğunlaşmasının coğrafi ve iklimsel nedenleri nelerdir?
A) Soğuk iklim ve sulak arazi
B) Yüksek rakım ve düşük sıcaklık
C) Ilıman iklim, sıcak yazlar ve sulama imkanı
D) Don olaylarının sık yaşanması
Çözüm:
Pamuk, sıcak iklimi seven ve bol suya ihtiyaç duyan bir bitkidir. Ege Bölgesi’nde yazların sıcak ve kurak, kışların ise ılıman geçmesi pamuk üretimi için ideal koşulları sağlar. Ayrıca, Ege’de sulama imkanlarının gelişmiş olması pamuk üretiminde verimliliği artırır.
Cevap: C) Ilıman iklim, sıcak yazlar ve sulama imkanı
Soru 4:
Türkiye’de seracılık faaliyetleri en fazla hangi bölgede yapılır ve bunun temel sebebi nedir?
A) İç Anadolu – Geniş arazilere sahip olması
B) Güneydoğu Anadolu – Yüksek sıcaklıklar
C) Karadeniz – Bol yağış alması
D) Akdeniz – Kışların ılıman geçmesi
Çözüm:
Seracılık faaliyetleri, kışların ılıman geçtiği bölgelerde daha verimli olur. Akdeniz Bölgesi’nde sıcaklıklar yıl boyunca elverişli olduğundan seracılık gelişmiştir. Bu iklim özellikleri seracılık faaliyetlerini destekler.
Cevap: D) Akdeniz – Kışların ılıman geçmesi
Soru 5:
Aşağıdaki tarım ürünlerinden hangisi Akdeniz iklimine en uygun olup bu bölgede yaygın olarak yetiştirilir?
A) Çay
B) Mısır
C) Zeytin
D) Buğday
Çözüm:
Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılıman geçer. Zeytin, bu iklim koşullarında yetişmeye oldukça elverişlidir ve Akdeniz Bölgesi’nde geniş bir alanda üretilmektedir.
Cevap: C) Zeytin
Soru: Yer şekillerinin engebeli olduğu alanlarda tarımda bazı problemler ortaya çıkar.
Aşağıdakilerden hangisi tarımda yer şekillerinden dolayı ortaya çıkan problemler arasında gösterilemez?
A) Makine kullanımı güçleşir.
B) Ürünün ekilip – biçilmesi güçleşir.
C) Tarla ile yerleşim yeri arasında ulaşım güçleşir.
D) Tarım alanları parçalı ve küçük olur.
E) Barajların sayısı çoğalır.
Soru: Tarımın Türkiye ekonomisindeki yeri ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Tarıma bağlı olarak çeşitli endüstri kolları gelişmiştir.
B) Tarımda çalışan nüfus oranı giderek azalmaktadır.
C) Ekstansif tarım yönteminin kullanılması verimi artırmıştır.
D) Tarımsal ürünlerin çoğu ülke ihtiyacını karşılayacak düzeydedir.
E) Farklı ürünler yetiştirilmesi iç ticareti canlandırmıştır.
Soru: Ülkemizdeki tarım alanlarının büyük bir bölümünün enge-
beli ve eğimli arazilerden oluşması nedeniyle, toprak eroz-
yonuyla mücadele için toprak bakımının yapılması gerekir.
Aşağıdakilerden hangisi bu amaçla yapılan tarımsal
yöntemler arasında gösterilemez?
A) Eğimli yamaçlarda teraslama yapılması
B) Tarlanın eğim doğrultusuna dik sürülmesi
C) Su problemi yaşanan tarım alanlarında nadas yönteminin uygulanması
D) Nöbetleşe ekim yapılması
E) Anız örtüsünün yakılmaması
Soru: Türkiye’de yaygın olan hayvancılık mera hayvancılığı oldu-
ğu için otlak alanlarının genişliği, bakımı ve verimliliğinin
iyi olması gerekir. Ancak Türkiye”de otlak ıslah çalışmaları
yeterli düzeyde olmadığı için otlakların verimliliği düşüktür.
Buna göre, otlakların yeniden iyileştirilmesi için;
I. aşırı ve erken otlatmanın engellenmesi,
II. tarım alanlarının otlaklara dönüştürülmesi,
III. otlaklarda bölümler oluşturularak nöbetleşe otlatma yapılması
yöntemlerden hangilerinin uygulanması gerekir?
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız Ill
D) Ive III E) Il ve Ill
Soru: Türkiye’de orman alanlarının en fazla Karadeniz’in deni-
ze bakan yamaçlarında olmasının temel nedeni aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Dağınık yerleşmelerin görülmesi
B) Ulaşım olanaklarının gelişmemiş olması
C) Jeolojik yapının genç olması
D) Nem ve yağış miktarının fazla olması
E) Yer şekillerinin dağlık ve engebeli olması
Soru: Türkiye ekonomisi üzerinde coğrafi konum, yer şekilleri, iklim, nüfus ve yerleşme gibi faktörler etkili olmaktadır. Aşağıda verilen ve Türkiye ekonomisine etki eden durumlardan hangisi ülkemizin matematik konumu ile açıklanabilir?
A) Önemli boğaz ve su yollarına sahip olması
B) Asya ve Avrupa kıtaları arasında köprü konumunda olması
C) Aynı anda ve kısa mesafelerde iklim çeşitliliğinin fazla olması
D) Maden çeşitliliğinin fazla olması
E) Güney kesiminde tarım ürünlerinin daha erken olgunlaşması
