Kır yerleşmelerinin başlıca özellikleri,

• Nüfus genellikle seyrek ve azdır.
• Evler genellikle tek katlıdır.
• Tarım ve hayvancılık faaliyetleri yaygındır.
• Altyapı hizmetleri yetersizdir.
• Geçici ve sürekli yerleşmeler görülür.

Kır yerleşmeleri devamlı ve geçici yerleşmeler olarak ikiye ayrılır:

1. Devamlı Yerleşmeler

a) Köy Yerleşmeleri: Kır yerleşmelerinin en büyük ve en yaygın olanıdır. Nüfusu 2000’den az olan yerleşim birimlerine “köy” denir. Ege, Akdeniz ve Marmara bölgelerindeki köylerde nüfus fazlayken, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki köylerde nüfus daha seyrektir.

Dokularına Göre Köy Yerleşmeleri;

Toplu Yerleşme: İklimin kurak, su kaynaklarının yetersiz, tarım arazilerinin geniş yer kapladığı alanlarda görülen yerleşmelerdir. Bu alanlardaki mesken tiplerinin yapı malzemesi kerpiçtir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır.

Dağınık Yerleşme: Arazinin dar ve parçalı olduğu, yer şekillerinin engebeli ve su kaynakları yönünden zengin iklim bölgelerinde görülen yerleşmelerdir. Doğu ve Batı Karadeniz bölümünde yaygın olarak görülür. Bu yerleşmelerdeki meskenlerin yapı malzemesi ahşaptır.

Köylerde bulundukları yere göre farklı ekonomik geçim tarzı gelişmiştir.

Ülkemizde genellikle tarımsal faaliyetlerin geliştiği köyler ova ve dağ eteklerine kurulmuştur. Hayvancılık, bağ, bahçe tarımı yapılır.

İklim koşullarının uygun olduğu ve sulama imkanlarının geliştiği Kıyı Ege ve Akdeniz dolaylarında, Ege Havzası’nda sanayi bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Orman içlerinde ve orman kenarlarında geçimlerini ormancılık faaliyetleri ile devam ettiren köyler bulunmaktadır. Bu köyler genellikle Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygın olarak görülür.

Ülkemizde deniz kıyısında kurulan köy yerleşmeleri de bulunmaktadır. Karadeniz kıyısında balıkçılıkla, Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde turizm faaliyetleri ile uğraşılmaktadır.

Köy yerleşmelerinin dışında, maden yataklarının kenarlarında kurulan, arıcılık, halı dokumacılığı ve ipek böcekçiliği ile geçinen yerleşmeler bulunmaktadır.

b) Çiftlikler: Köyaltı yerleşim birimlerinden olan çiftlikler birkaç ev ve geniş araziye sahip büyük tarımsal işletmelerdir. Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde yaygındır. Çiftliklerde bağ, bahçe tarımı yapılabildiği gibi arıcılık ve kümes hayvancılığı da yapılmaktadır.

c) Mahalle: Köyden ayrı olan idari fonksiyonu olmayan küçük yerleşmelerdir. Marmara, Akdeniz, Batı Anadolu, Batı Karadeniz bölgelerinde yaygın olarak görülür.

d) Mezra: Ekonomisi daha çok hayvancılığa dayalı olan köyaltı yerleşmesidir. Bu tür yerleşmelere en çok Doğu Anadolu Bölgesi’nde rastlanır. Doğu Anadolu’daki mezralar genellikle sürekli yerleşmeler şeklindedir. Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde de görülür.

e) Divan: Divan yerleşmeleri toplu ya da birbirinden uzak olarak bulunan mahallelerin çekirdeğini oluşturan köyaltı yerleşmeleridir. Bu yerleşmeler çok az ev grubundan oluşmaktadır. Birleşerek mahalleye dönüşebilirler. Genellikle akrabaların bir arada bulunduğu yerleşmelerdir. Bu yerleşmelerin ekonomisi tarıma dayalıdır. Sinop, Sakarya, Kocaeli, Zonguldak’ta yaygın olarak görülür.

2. Geçici Yerleşmeler

a) Yaylalar: Ülke genelinde en yaygın olarak görülen köyaltı yerleşmesidir. Ülkemizde yazları serin ve yağışlı geçen yörelerimizdeki yüksek sahalarda bulunan yerleşmelerdir. Gürleşen çayır örtüsü nedeniyle büyükbaş hayvancılık gelişmiştir; Bu yörelere yaz başlarında köylüler hayvan otlatma amaçlı göçmektedir. Yaz boyunca hayvanlarını otlatan köylüler sonbahar aylarına doğru geri dönerler. Türkiye’de Kuzey Anadolu ve Toros Dağları yerleşmelerin en yaygın olduğu yerlerdir.

b) Kom: Genellikle kom yerleşmeleri insanların yaşamını devam ettirdiği ev ile hayvanlar için ahır, ağıl ve ot yığınlarından oluşur. Doğu Anadolu Bölgesi’nde görülür. Küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı yerlerdir. Yaz aylarında görülür.

c) Oba: Göçebe yaşam süren, hayvancılıkla uğraşan ailelerin konaklama alanlarıdır. Birkaç çadır ve evden oluşur. Ülkemizde Toros Dağları, Doğu ve Orta Karadeniz bölümleri, Ege ve Güney Marmara bölümlerinde bu tür yerleşmelere rastlanılır.

d) Ağıl: Orta Asya’dan Türk göçleri ile Anadolu’da görülen yerleşme tipidir. Köy yerleşim yerine yakın yerlerde koyun ve keçi sürülerini geceleri korumak için, basit çitlerle yapılan kulübelerdir. Ülkemizde ağıl isimli çok köy yerleşmesi bulunmaktadır. Bunlar: Konya (Ağılönü), Erzurum (Taşağıl), Edirne (Başağıl) gibi.

e) Dalyan: Koy ve körfezin yaygın olduğu Ege ve Akdeniz kıyılarında kültür balıkçılığı yapılan balık üretim yerleridir.