1. Türkiye’de Orojenez: Türkiye’de 1. Jeolojik dönemde oluşmuş kıvrımlı dağ sistemleriyle, masif adı verilen aşınmış sert kütlelere birkaç alan dışında pek rastlanmaz.

Türkiye’deki başlıca masif araziler şunlardır:

• Istıranca-Yıldız Dağları Masifi
• Biga Yarımadası Masifi
• Ege Masifi (Kazdağı, Uludağ ve Menderes masifleri)
• Kırşehir, Niğde Masifleri
• Alanya-Anamur masifi
• Daday, Ilgaz, Tokat, Zile, Amasya ve Mecitözü masifleri

3. Jeolojik zaman Tersiyer’de ise Alp-Himalaya kıvrımlı dağ sistemleri içeriğinde Kuzey Anadolu ve Toros sıradağ sistemleriyle İç Anadolu ve özellikle Doğu Anadolu’da birçok kıvrımlı sıradağ sistemleri meydana gelmiştir. Yine bu dönemde özellikle Ege masifinin yan basınçlara uğramasıyla da Kıyı Ege Bölümü’nde kırıklı dağ-ova sistemleri oluşmuştur. (konu ilerde ele alınacak)

2.Türkiye’de Epirojenez: Epirojenez, yer kabuğunu meydana getiren levhaların toptan yükselmesi ya da alçalması şeklinde meydana gelen harekettir. Anadolu’nun 2. Jeolojik zamanda aşınım düzlüğü haline geldikten sonra, 3. Jeolojik zaman sonlarıyla 4. Jeolojik zaman başlarında toptan yükselmesi sonucunda ortalama yükseltisi artmıştır. Bu durum yer şekilleri, iklim ve bitki örtüsü, düzlük alanların yüksekte yer alması gibi olaylara neden olmuştur. Ayrıca buzul dönemlerinin sona ermesiyle de deniz seviyesinde meydana gelen yükselmeler neticesinde:

• İstanbul ve Çanakkale boğazları ortaya çıkmış,
• Başlangıçta bir göl olan Karadeniz suları Akdeniz’le karışmış,
• Egeid karasının çökmesine, Ege Denizi’nin ve bu denizde binlerce adanın oluşmasına neden olmuştur.

Ayrıca şiddetli erozyon neticesinde Anadolu hafifleyip toptan yükselirken, etrafındaki denizler tortullaşma neticesinde çökmektedir. Yine Çukurova ve Ergene Havzası tortul malzemelere bağlı olarak çökmektedir.

3. Türkiye’de volkanizma: Özellikle 3. Zaman sonlarıyla 4. Zaman başlarında görülen şiddetli volkanik olaylar sonucunda; başta Doğu ve İç Anadolu bölgeleri olmak üzere Güneydoğu Anadolu’da, Ege’de, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde volkanik dağlar, krater, kaldera ve maar adı verilen volkanik çukurluklar meydana gelmiştir.

Türkiye’de volkanizma sırasında;

• Doğu Anadolu’da Erzurum-Kars Lav platosu ile
• Büyük ve Küçük Ağrı, Süphan, Nemrut, Tendürek volkanik dağları,
• İç Anadolu’da Niğde-Nevşehir lav Platosu’yIa, Erciyes, Hasan,
• Melendiz, Karacadağ ve Karadağ volkanik dağları,
• Ege Bölgesi’nde Manisa Kula dağı çevresinde onlarca volkanik dağ konisi,
• Akdeniz Hatay’da Hassa Bölgesi leçeleri,
• Güneydoğu Anadolu’da Karacadağ volkanik kütleleri meydana gelmiştir.

1. BÖLÜM: DÜNYA’NIN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ

• Dünyanın Tektonik Oluşumu
• Jeolojik Zamanlar
• İç Kuvvetler
• Kayaçlar
• Türkiye’de İç Kuvvetler
• Dış Kuvvetler
• Türkiye’de Dış Kuvvetler
• Türkiye’de Başlıca Yüzey Şekilleri

Çözümlü Örnek Test Soruları

Konu: Türkiye’de İç Kuvvetler (10. Sınıf Coğrafya)

1. Aşağıdakilerden hangisi iç kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen bir yer şeklidir?
A) Delta ovaları
B) Kırık dağlar
C) Rüzgar aşındırma şekilleri
D) Kıyı kumulları

Çözüm:
İç kuvvetler, yer kabuğunun içindeki enerji ile hareket eden ve yeni yer şekilleri oluşturan doğal süreçlerdir. Kırık dağlar, faylanma sonucu oluşur ve iç kuvvetlerin bir etkisidir. Diğer seçenekler ise dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelir.
Cevap: B

---

2. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan bir dağ grubudur?
A) Toros Dağları
B) Ilgaz Dağları
C) Bozdağlar
D) Hepsi

Çözüm:
Türkiye’de dağların oluşumunda iç kuvvetlerden biri olan orojenez (dağ oluşumu) etkili olmuştur. Toroslar kıvrımlı dağlar, Ilgaz ve Bozdağlar ise kırık dağlardır. Bu nedenle tüm seçenekler iç kuvvetlerin etkisiyle oluşmuştur.
Cevap: D

---

3. Türkiye’de meydana gelen depremler hangi iç kuvvetin etkisiyle oluşur?
A) Orojenez
B) Volkanizma
C) Epirojenez
D) Seizma

Çözüm:
Seizma, yer kabuğundaki kırılmalar sonucu meydana gelen sarsıntılardır. Türkiye, aktif fay hatları üzerinde bulunduğu için sık sık deprem olayları yaşanır.
Cevap: D

---

4. Türkiye’de volkanik arazilerin bulunduğu bölgeler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Doğu Anadolu
B) İç Anadolu
C) Ege
D) Güneydoğu Anadolu

Çözüm:
Türkiye’de volkanik faaliyetler özellikle Doğu Anadolu (Nemrut, Tendürek, Süphan, Ağrı), İç Anadolu (Hasan, Erciyes, Karadağ), Ege (Kula volkanları) bölgelerinde görülür. Ancak Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde aktif volkanik arazi bulunmaz.
Cevap: D

---

5. Aşağıdaki jeolojik olaylardan hangisi epirojenezin etkisiyle meydana gelir?
A) Türkiye’de Karadeniz’in yükselmesi ve göl haline gelmesi
B) Türkiye’de kırıklı ve kıvrımlı dağların oluşması
C) Türkiye’de iç püskürük kayaçların yayılması
D) Türkiye’de Akdeniz kıyılarında dalga aşındırma şekillerinin oluşması

Çözüm:
Epirojenez, kara kütlelerinin yavaş bir şekilde yükselmesi veya alçalmasıdır. Karadeniz’in geçmişte göl olması ve sonrasında su altında kalması epirojenezin bir sonucudur.
Cevap: A

Soru: Aşağıda verilen bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğunu yanlarına belirtiniz.
* Yerkabuğunda meydana gelen tektonik hareketlerin kaynağı mantodur. (   )
* Litosfer, levha adı verilen büyük parçalardan meydana gelmiştir. (   )
* Kıta üzerinde birbirinden uzaklaşan levhalar arasında kıvrımlı sıradağlar meydana gelir. (   )
* Masif adı verilen arazilerle, taş kömürü yatakları 3. jeolojik zamanda oluşmuştur. (   )
* Dinozorların ortaya çıktığı jeolojik dönem, Kuarternefdir. (   )
* Yıldız Dağları, Zonguldak, Menteşe ve Bitlis çevreleri Türkiye’deki masif arazilere örnektir. (   )
* Türkiye’deki İstanbul ve Çanakkale boğazları, Mezozoik’te oluşmuştur. (   )
* Bazalt ve andezit dış püskürük kayaçlardır. (   )
* Eğim kırıklıklarının bulunduğu, akarsuların şelaleler yaparak döküldüğü yerlerde dev kazanları oluşur. (   )
* Kıta ya da karaların alanları genişlerken, denizlerin alanlarının daralması, transgresyon sonucunda meydana gelir. (   )