Türkiye’de Basınç ve Rüzgârlar
Türkiye yaz ve kış mevsimlerinde etrafında bulunan termik ve dinamik kökenli basınçların dönüşümlü olarak etkisi altına girmektedir. Yaz aylarında Arap Yarımadası ve Orta Doğu karalarının ısınmasına bağlı Basra alçak basıncının etkisine girer. Böylece Türkiye’de kurak bir yaz yaşanır. Basra’nın etkili olmadığı zamanlarda batıdan Asor dinamik yüksek basıncı Akdeniz üzerinden serin ve yağışlı olarak gelir. Kış aylarında İzlanda dinamik alçak basıncı etkili olursa ılık ve yağışlı kışlar yaşanır. Ancak Sibirya termik yüksek basıncı kar fırtınaları ile kuru soğuklar şeklinde etkili olur.
Not: Batı Akdeniz üzerindeki yüksek basınç, Akdeniz üzerinden gelerek yağış getirir. Doğu Akdeniz ve Doğu Karadeniz yüksek basınçları, denizlerden gelerek Toroslara ve Karadeniz Dağları’na yamaç yağışı bırakırlar.
Türkiye’de Basınç – Yaz Mevsiminde
Yazın Türkiye’yi daha çok üç önemli basınç merkezi etkiler.
- Asor dinamik yüksek basınç alanı (Atlas Okyanusu üzerinden)
- Basra termik alçak basınç alanı
- Kuzey Afrika dinamik yüksek basınç alanı
Türkiye’de Basınç — Kış Mevsiminde
Kışın Türkiye’de daha çok üç önemli basınç merkezi etkili olur.
- İzlanda dinamik alçak basınç alanından soğuk ve nemli
- Sibirya termik yüksek basınç alanından soğuk ve kuru
- Asor dinamik yüksek basınç alanı serin ve yağışlı
Türkiye’de Etkili Olan Basınç Merkezleri ve Etkileri
- a) Sibirya Yüksek Basınç
- b) İzlanda Alçak Basıncı
- c) Basra Alçak Basıncı
- d) Asor Yüksek Basıncı
a) Sibirya Yüksek Basıncı: Sibirya üzerindeki soğuk yüksek basınç Kafkaslar veya Balkanlar üzerinden geldiğinde uzun soğuk ve karlı kışlara sebep olur. Yazın etkili olmaz.
b) İzlanda Alçak Basıncı: 60o enlemleri çevresinde daha çok İzlanda üzerindeki bu alçak basınç Sibirya yüksek basıncının zayıf olduğu kışlarda batıdan denizler üzerinden gelerek ılık ve yağışlı kışların yaşanmasında etkili olur.
c) Basra Alçak Basıncı: Basra Körfezi çevresindeki karaların çok ısınmasına bağlı oluşmuş siklon alanı muson sisteminin bir parçasıdır. Yazın güneydoğudan sıcak ve kuru rüzgârlarla gelerek şiddetli kuraklığa sebep olur. Kışın karalar soğuduğundan etkili olmaz.
d) Asor Yüksek Basıncı: 30o enlemlerinde kuzeybatı Afrika açıklarındaki Asor Adaları üzerindeki dinamik yüksek basınç yaz mevsiminde sıcak ve kuru havalara sebep olurken kış mevsiminde İzlanda’nın önünü kapatarak dolaylı etki yapar.
Türkiye’de Etkili Olan Rüzgârlar
Meltem (Günlük) Rüzgârları
Atmosferde büyük basınç merkezlerinin ve buna bağlı oluşan rüzgârların etkisinin azaldığı günlerde ortaya çıkarlar. Genellikle yaz mevsiminde oluşurlar. Geceyle gündüz arasındaki sıcaklık farkından dolayı oluşan bu rüzgârlar, dağ ile vadi ve kara ile deniz arasında oluşurlar. Serinletici, ferahlatıcı bir etkiye sahiptir.
a) Kıyı (Deniz – Kara) Meltemi: Tüm kıyılarımızda oluşmakla birlikte, özellikle Akdeniz ve Ege kıyılarında yaz mevsiminde oluşur. İzmir’de öğleden sonra denizden esen bu rüzgâra imbat adı verilir. Türkiye’de deniz melteminin sık görüldüğü yer Hatay’ın Dörtyol ilçesi çevresidir. Burada 18 Temmuz 2013’te, 8 saatte m2 ye 130 kg düşen yağıştan sonra oluşan sel ve heyelanda deniz melteminin de etkisi olduğu belirtilmiştir.
b) Dağ – Vadi Meltemi: Yer şekillerinin engebeli olduğu bölgelerde oluşur. Alçak kesimler ile yüksek kesimler arasındaki ısınma farkına bağlı olarak oluşurlar.
Gündüzleri öğleden sonra vadilerde ısınan hava hafifleyip yamaçlar boyunca yükselir. Hafif bir esinti biçiminde yükselen bu rüzgâra vadi meltemi adı verilir.
Geceleri dağlar daha çabuk soğur. Soğuyup ağırlaşan hava yamaçlardan vadiye doğru iner. Hafif kuvvette esen bu serin rüzgâra dağ meltemi adı verilir.
BİLGİ
Türkiye’de Rüzgâr Çeşitleri
1. Karayel: Kuzeybatıdan esen soğuk rüzgârdır.
2. Yıldız: Kuzeyden esen soğuk rüzgârdır.
3. Poyraz: Kuzeydoğudan soğuk ve sert eser, boğazlarda fırtınalara sebep olur.
4. Keşişleme: Güneydoğu yönden esen sıcak ve kum rüzgârdır.
Samyeli: Suriye ve Irak çöllerinden çok sıcak eser, tarım ürünlerini kurutur ve zarar verir.
5. Kıble: Güneyden (Kâbe Yönünden) esen sıcak rüzgârdır.
6. Lodos: Güneybatıdan eser. Batı Anadolu’da denizden gelerek yağmurla birlikte fırtınalara sebep olur. İç kesimlerde sıcak ve kuru eser.
7. Föhn Rüzgârları: Doğu Karadeniz ve Toros Dağları’nda daha çok dağlardan kıyılara veya iç ovalara doğru esen sıcak ve kuru rüzgârlardır.
