TÜRKİYE İKLİMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Türkiye, Akdeniz iklim kuşağında bulunmakla birlikte her bölgesinde bu iklimin özellikleri görmek mümkün değildir. Genel olarak Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve karasal iklim egemendir. Bu iklim özelliklerinin görüldüğünün en önemli kanıtı bitki örtüsünün bu farklı iklim bölgelerinde farklı örtüler oluşturmasıdır. Zira bir yerde iklimin aynasının doğal bitki örtüsü olduğunu büyük iklim kuşakları konusunda vurgulamıştık. Böylece makiler Akdeniz ikliminin, bozkırlar karasal iklimin yaprağını döken nemcil ağaçlar Karadeniz ikliminin görüldüğünü kanıtlar.
Türkiye’de bu iklim özelliklerinin oluşmasında, sahip olduğu mutlak (matematik) konumu ve göreceli (özel) konumu birincil derecede etkili olmuştur.
Bu Etkileri, Dört Maddede Özetleyebiliriz. Bunlar:
1. Bulunduğu enlemler (matematik iklim kuşağı)
2 Etrafındaki karalar ve denizler
3. Yer şekillerinin ana hatları ve yükselti durumu
4. Etrafındaki basınç merkezlerinin etkisi
Türkiye, Kuzey Yarım Küre’nin orta kuşağında 35o – 42o kuzey enlemleri arasında veya subtropikal kuşakta bulunmaktadır. Kuzeyindeki soğuk iklimler ile güneyindeki kurak veya tropikal iklimler arasında yer alır.
Özet: Türkiye’nin Genel İklim Özelliklerinde Neler Etkili Olur?
- Türkiye’nin iklimini belirleyen küresel ve yerel koşullardır.
- Kuzey Yarım Küre’nin orta kuşağında olması Güneş ışınlarının enlemin etkisine bağlı olarak geliş açısının yıl içinde çok değişmesi iklimini belirleyen temel faktördür. Yaz aylarında Güneş ışınlarının geliş açısı büyür, sıcaklıklar yükselir, gündüz süresi uzar. Kış aylarında ise tam tersi yaşanır.
- Türkiye 36o – 42o kuzey enlemleri ile Akdeniz iklim kuşağında olsa bile karasallık, denizellik nedeniyle iç kesimlerde yükselti ve yer şekillerinin uzanışı iklim özelliklerinin kısa mesafelerde değişmesine sebep olur. Bu nedenle iç kesimlerde karasal iklimler görülür. Kuzeyinde ise Karadeniz’in etkisiyle ılıman okyanusal iklime benzer bir iklim görülür.
- Dağların uzanışı, yükselti, bakı durumu; sıcaklığı, yağış koşullarını ve nemliliği etkileyerek iklim üzerinde belirleyici olur. Örneğin; Karadeniz kıyı kuşağında kuzeye bakan yamaçlar daha çok yağış alır. Nemlilik daha fazla, orman yoğunluğu daha çoktur. Akdeniz kıyı kuşağında Toros Dağları’nın güneye dönük — bakılı yamaçları daha sıcak olduğundan kalıcı kar sınırı daha yüksekte, karın yerde kalma süresi daha kısadır.
- Türkiye dağlık, engebeli ve yüksek bir ülkedir. Ortalama yükselti 1132 m’dir. Batıdan doğuya doğru yükselti genelde artar. Kıyılardan iç kesimlere doğru nem azalır, yükselti de arttığından karasallık şiddetlenir. Böylece iç kesimlerin kıyılara oranla hem günlük sıcaklık farkları hem de yıllık sıcaklık farkları daha fazladır.
Türkiye’nin Konumunun iklim Üzerindeki Etkileri
Matematik (Mutlak) Konumun etkileri → Enlem Faktörü
- 36o—42o kuzey enlemleri arasında, orta kuşakta ve dört mevsimin görüldüğü konumda olması
- Yazın tropikal, kışın kutupsal hava kütlelerinin etkisinde kalması
- Batı rüzgârları kuşağında yer alması
- Kuzeyinden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken güneyinden esen rüzgârların sıcaklığı yükseltmesi
- Güneyinden kuzeyine doğru kıyılar boyunca gidildiğinde sıcaklığın genel olarak azalması
Özel (Göreceli) Konumun Etkileri
Etrafındaki denizlerin etkisiyle,
- Nemli kıyılar yaz ile kış sıcaklık farkını azaltır. Ilıman iklimlerin oluşmasında etkilidir.
Etrafındaki karaların etkisiyle,
- Yazın Basra etrafındaki sıcak karalar ile Kuzey Afrika’daki çöllerden gelen hava kütleleri sıcaklıkları yükseltir.
- Kışın Balkanlar ve Asya (Sibirya) üzerinden soğuk hava kütlelerinin etkisinde kalır.
Yer şekillerinin etkisiyle,
- Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında paralel uzanan yüksek dağlar deniz tesirlerinin iç kesimlere geçmesini engeller. Batı Anadolu’da ise kıyıya dik uzanan dağlar ılık ve nemli rüzgârlar ile deniz etkisinin iç kesimlere sokulmasına imkân verir.
Genel olarak batıdan doğuya, kıyılardan iç kesimlere doğru yükselti arttığından ortalama sıcaklıklar azalır, karasallık artar, kışlar soğuk ve sert geçer.
Genel olarak kıyılardan iç kesimlere doğru gidildikçe ortalama sıcaklıklar düşer, karlı, donlu günlerin sayısı artar. İlkbahar yağışlarının toplam yağışlar içindeki oranı yükselir. Bu durum bitki, tarımı ve hayvancılığı çok etkiler.
Bir fikir vermesi açısından seçilmiş bazı illerdeki aşağıda verilmiş sıcaklık ve yağış değerlerine bakalım.
