Türkiye Enerji Kaynakları 11. Sınıf Coğrafya

18.04.2025

Türkiye Enerji Kaynakları

Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Güneş enerjisi
Su gücü
Rüzgâr enerjisi
Jeotermal enerji Kaya gazı

Tükenebilen Enerji Kaynaklan

Taşkömürü
Petrol
Biyokütle
Linyit
Doğalgaz
Nükleer enerji

1. Taşkömürü

Ülkemizin jeolojik yapısı 3. ve 4. zamanlarda oluştuğundan taşkömürü yönünden fakirdir. Çünkü taşkömürü 1. jeolojik zamanda oluşmuştur. Hava kirliliğine yol açar.

Organik tortul kayaçlardan biri olan taşkömürü, ülkemizde Zonguldak- Ereğli ve Karabük demir-çelik fabrikalarında
enerji kaynağı olarak kullanılır. Zonguldak-Çatalağzı termik santrallerinde ise elektrik üretme amaçlı kullanılmaktadır. Ülkemizde Zonguldak ile Amasra arasında çıkarılır.

2. Linyit

Linyit, taşkömürüne göre kalori değeri daha düşük bir kömürdür. Bunun nedeni linyitin, 3. jeolojik zamanda oluşmuş olmasıdır.

Ülkemiz oluşumunu 3. ve 4. jeolojik zamanlarda tamamladığından linyit yatakları Türkiye’nin her tarafında bulunmaktadır. Aynı zamanda linyit yataklarının bu denli fazla olması Türkiye’nin genç oluşumlu olduğunun kanıtıdır. Türkiye’de termik santrallerde enerji üretiminde yaygın olarak kullanılan organik tortul kayaçtır.

Başlıca çıkarıldığı yerler: Kütahya (Seyitömer, Tavşanlı, Değirmisaz, Tunçbilek), Manisa (Soma), Muğla (Yatağan), Kahramanmaraş (Elbistan, Afşin), Çanakkale (Çan)’dır. Linyitle çalışan termik santrallerimiz ise, Manisa (Soma), Muğla (Yatağan), Kütahya (Tunçbilek ve Seyitömer), Kahramanmaraş (Elbistan ve Afşin)’ dir.

3. Petrol

3. jeolojik devirde bitki ve hayvan kalıntılarının deniz ortamında tortulaşmasıyla oluşmuştur.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde üretilen petrol, Türkiye’nin yıllık ihtiyacının sadece % 10’unu karşılamaktadır. Bu nedenle petrol ithal edilir.

Ülkemizde petrolün çıkarıldığı yerler:

Batman (Flaman-Garzan), Adıyaman, Diyarbakır, Siirt ve Mardin’dir. Buralarda çıkarılan ve ithal edilen petrol, İzmir (Aliağa), Mersin (Ataş), İzmit (İpraş), Kırıkkale (Orta Anadolu) ve Batman petrol rafinelerinde işlenmektedir. Ülkemizde tüketilen petrolün % 85’i Orta Doğu ülkeleri ve Cezayir’den karşılanır.

4. Doğalgaz

Petrol gibi doğalgaz da ülkemizde az üretilmektedir. Türkiye’de elektrik üretimi, sanayi ve konutların ısıtılmasında
kullanılır.

Başlıca doğalgaz yataklarımız: Kırklareli (Hamitabat), Mardin (Çamurlu) ve Siirt’de bulunmaktadır.

Doğalgazla çalışan termik santrallerimiz Bursa (Ovaakça), Kırklareli (Hamitabat), İstanbul (Ambarlı)’dır. Ülkemizde doğalgaz elektrik üretiminde en fazla kullanılan enerji kaynağıdır. Rusya, İran, Nijerya ve Cezayir gibi ülkelerde boru hattı ve tanker gemileriyle ithal edilmektedir. En çok doğalgaz ithal ettiğimiz ülke ise Rusya’dır.

5. Su Gücü (Hidroelektrik Güç)

Türkiye’nin genç oluşumlu bir ülke olması, akarsuların yatak eğiminin fazla ve derin vadiler içerisinde akması hidroelektrik enerji potansiyelini arttırmıştır. Ülkemiz, Avrupa’nın Rusya ve Norveç’ten sonra su gücü potansiyeli en fazla olan ülkesidir. Türkiye’de elektrik ihtiyacının %28,8’i hidroelektrik santrallerden karşılanır. Özellikle Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinde akarsuları hidroelektrik santral kurmaya çok elverişlidir. Atatürk, Keban, Hirfanlı, Kartalkaya, Demirköprü, Oymapınar, Hasan Polatkan ve Sarıyer elektrik enerjisi üreten bazı barajlarımızdır. Güvenilir ve temiz bir enerji kaynağıdır.

6. Rüzgâr Enerjisi

Yatay hava hareketlerinden elde edilen enerjiye rüzgâr enerjisi denir. Çevreyi kirletmeyen, temiz, masrafsız, tükenmeyen enerji kaynağıdır. Ülkemizde; İzmir (Çeşme- Alaçatı), Bozcaada ve Gökçeada, Bodrum, Balıkesir, Manisa ve Çanakkale’de rüzgâr santralleri bulunmaktadır.

7. Güneş Enerjisi

Güneşlenme süresinin uzun olduğu yerlerde güneş kollektörleriyle elde edilen temiz ve tükenmeyen bir enerji kaynağıdır. Kurulumu maliyetli bir enerji kaynağıdır. Ülkemiz Akdeniz iklim kuşağında yer aldığından güney kıyılarımızda Güneş enerjisinden daha fazla yararlanır. En fazla yararlanan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, daha sonra Akdeniz Bölgesi’dir. Bunun nedeni enlem (Ekvatora uzaklık) dir. Güneşlenme süresi az olan Karadeniz Bölgesi’nde Güneş enerjisinden çok az yararlanılmaktadır. Bu durumun nedeni, bulutlu gün sayısının fazla olmasıdır. Türkiye’ de güneş enerjisi, su ve sera ısıtma, elektronik aletlerin çalıştırılması gibi birçok alanda enerji gücü olarak kullanılır.

Türkiye’de 430 dönümlük arazi üzerine kurulan “Kızören Enerji Santrali” 2016 yılında açıldı. Yılda 3-4 bin megawatt enerji üretmesi beklenmektedir. Bu Türkiye’nin en büyük enerji santralidir.

8. Nükleer Enerji

Nükleer enerjinin ham maddesini uranyum ve toryum oluşturur. Gerekli önlemler alındığında çevre sorunlarına yol açmaz. Ülkemizde toryum ve uranyum yatakları bulunmasına rağmen henüz nükleer santraller kurulmamıştır. Mersin (Akkuyu), Sinop ve Tekirdağ (İğneada)’da nükleer enerji santrali inşasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Buraların tercih edilmesinde, depremin azlığı, jeolojik yönden sağlamlık ve su kaynaklarına yakınlık etkilidir.

9. Jeotermal Enerji

Yerin derinliklerinden gelen sıcak su ve su buharından jeotermal enerji elde edilir, Jeotermal enerji elektrik üretimi ve ısıtmada kullanılmaktadır.

Türkiye, jeotermal enerji potansiyeli bakımından Dünya’da 7. sıradadır. Bunun nedeni genç oluşumlu bir ülke olmasıdır. Ülkemizde jeotermal enerjiden elektrik üretme, seraların ve konutların ısıtılması, termal (sağlık) turizm faaliyetlerinden faydalanılmaktadır. Türkiye’de Denizli (Sarayköy, Kızıldere), Aydın (Gennencik, Sultanhisar) jeotermalle çalışan elektrik santralleri bulunmaktadır.

10. Kaya Gazı

Türkiye’de ilk kaya gazı kuyuları Diyarbakır Silvan ilçesinde açılmıştır. Kaya gazı petrol ve doğalgaz yataklarıyla paralellik gösteren yatay sondajlamayla çıkarılan bir fosil yakıttır. Ülkemizde Trakya ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 40 yıl yetecek rezerv tespit edilmiştir.

11. Biyokütle (Biyomas) Enerjisi

Biyokütle enerjisi; insan, bitki ve hayvan atıklarına dayalı her türlü maddeden elde edilen enerjiye verilen addır. Biyoenerji, biyodizel, biyogaz ve biyokütle enerjisi olarak farklı şekillerde kullanılmaktadır. Fosil yakıtlara bağımlılığı azaltmak ve küresel ısınmayla mücadelede, yenilenebilir yakıtların artan önemi nedeniyle biyokütle enerjisi önemli bir enerji kaynağı haline gelmiştir.

Çözümlü Test Soruları

1. Soru: Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Soru: Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynaklarından biri değildir?
A) Rüzgar enerjisi
B) Jeotermal enerji
C) Doğalgaz
D) Hidroelektrik
E) Güneş enerjisi

Çözüm:

Yenilenebilir enerji kaynakları doğal süreçlerle kendini yenileyebilir.
Doğalgaz fosil yakıttır ve yenilenemez.

Cevap: C

2. Soru: Termik Santrallerin Dağılışı

Soru: Türkiye’de termik santrallerin yoğunlaştığı bölgelerin ortak özelliği nedir?
A) Yüksek hidroelektrik potansiyeli
B) Sanayi tesislerinin fazla olması
C) Yer altı kaynaklarına (linyit, taş kömürü) yakınlık
D) Nüfus yoğunluğunun az olması
E) Tarım alanlarının geniş olması

Çözüm:

Termik santraller (Afşin-Elbistan, Zonguldak) genellikle kömür yataklarına yakın kurulur.

Cevap: C

3. Soru: Hidroelektrik Potansiyel

Soru: Türkiye’de hidroelektrik santrallerin en fazla geliştiği bölge aşağıdakilerden hangisidir?
A) İç Anadolu
B) Doğu Anadolu
C) Akdeniz
D) Ege
E) Marmara

Çözüm:

Doğu Anadolu, yüksek enerji potansiyeli olan Fırat, Dicle gibi akarsular sayesinde hidroelektrik üretiminde öne çıkar (Atatürk, Keban barajları).

Cevap: B

4. Soru: Enerji İthalatı

Soru: Türkiye’nin enerji ithalatında en büyük paya sahip kaynak hangisidir?
A) Kömür
B) Petrol
C) Jeotermal
D) Rüzgar
E) Biyokütle

Çözüm:

Türkiye petrol ihtiyacının %90’ını ithal eder (Başlıca kaynaklar: Rusya, Irak).

Cevap: B

5. Soru: Jeotermal Enerji

Soru: Türkiye’de jeotermal enerji santrallerinin yoğun olduğu bölge ve nedeni hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) Karadeniz – Yağış fazlalığı
B) Ege – Fay hatlarının aktif olması
C) Akdeniz – Güneşlenme süresi
D) Marmara – Sanayi tüketimi
E) İç Anadolu – Geniş tarım alanları

Çözüm: