TÜRK TARİHİNİN ÖNEMLİ YAZILI KAYNAKLARI

Türk dilinin ve tarihinin en eski yazılı örnekleri Kök Türk alfabesi ile yazılmış olan yazıtlardır. En önemlileri Orhun Irmağı vadisindeki Kök Türklere ait Orhun yazıtları, Talas ve Yenisey bölgesindeki Kırgızlara ait Yenisey yazıtları ile Uygurlara ait Karabalgasun, Sine Uşi ve Moyen Çur yazıtlarıdır.

Bunlar içinde en önemlileri Orhun yazıtlarıdır. Orhun yazıtlarını önemli yapan hem Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri olması hem Türk tarihi hakkında önemli bilgiler vermesi hem de son derece gelişmiş edebi bir dille yazılmış olmasıdır. Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından 1893’de okunan Orhun yazıtları; Tonyukuk (725), Kül Tigin (732) ve Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir. Bunların dışında üç önemli yazıttan Çoyren yazıtının 689-690, Küli Çor yazıtının 719-723, Ongi (İşbara Tarkan) yazıtının da 723-735 yılları arasında dikildiği sanılmaktadır.

Yazıtları bilim dünyasına ilk defa J. Von Strahlenberg tanıtmıştır.

Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını taş üzerine kazıyarak yazan kişi yeğenleri Yolluğ Tigin‘dir. Kül Tigin yazıtı için Çin’den ayrıca altı sanatkâr (bedizci) getirtilmiştir. Olayların Bilge Tonyukuk’un ağzından anlatıldığı Tonyukuk yazıtının ise metin yazarı Tonyukuk’dur.

Runik sistemle yazılan Orhun yazıtlarının harfleri, “esrarlı eski Türk yazısı” olarak adlandırılır. Bunun sebebi, harflerin eski İskandinav yazıtlarında kullanılmış ve “esrarlı harfler” diye adlandırılmış yazının harflerine çok benzemesidir.

Bilge Kağan yazıtında Kök Türk Devletinin kuruluşu ve elli yıllık tutsaklık dönemi anlatılmaktadır. Özellikle Bilge Kağan’ın beylerine ve halkına seslendiği bölümler son derece etkili bir anlatım gücüne sahiptir. Bu bakımdan Orhun yazıtlarının Türkçenin en eski ve en güzel nesir ve hitabet örnekleri olduğu söylenebilir.

Bilge Kağan, Kül Tigin anıtında da Çin politikası hakkındaki görüşlerini belirtmektedir. Tonyukuk da kendi adıyla anılan yazıtında, II. Kök Türk Devleti’nin kuruluş dönemini özetlemektedir.