TÜRK TARİHİNİN ÖNEMLİ SÖZLÜ KAYNAKLARI

Oğuz Kağan Destanı

Bu destanda Oğuz Kağan cihan fethine girişir, batıda Urum Kağan ile kardeşi Uruz Bey’i yenerek ülkelerini alır, doğuda Çürçet kağanını yener, eline çok ganimet geçirir; Hindistan’a, Tangut’a ve Suriye’ye başarılı seferlerde bulunduktan sonra yurduna döner. Bu cihangirlik seferinde Oğuz Kağan’a gök tüylü, gök yeleli bir erkek bozkurt kılavuzluk eder. Yurduna döndüğünde nazırı Uluğ Türük rüyasında doğu taraflarında bir altın yay, batı taraflarında da üç gümüş ok görür; rüyasını kağana anlatır. Oğuz Kağan da üç büyük oğlunu (Kün, Ay, Yıldız) doğuya, üç küçük oğlunu (Gök, Dağ, Deniz) batıya gönderir. Üç büyük kardeş çok av avladıktan sonra bir altın yay, üç küçük kardeş de yine çok av elde ettikten sonra üç gümüş ok bulurlar. Oğuz Kağan kendisine getirilen altın yayı üçe bölmüş ve, “Ey oğullarım! Yay sizlerin olsun, yay gibi okları göğe atın”; üç gümüş oku getiren oğullarına da, “Sizler de ok gibi olun” demiştir. Bundan sonra Oğuz Kağan büyük bir şölen vermiş, bu şölende sağ yanına üç büyük oğlu (Bozoklar), sol yanına da üç küçük oğlu (Üçoklar) oturmuş, kırk gün yenilmiş, içilmiş ve sonra Oğuz Kağan’ın yurdunu oğullarına verdiğine dair konuşması dinlenilmiştir.

Dede Korkut Hikayeleri

Dede Korkut, diğer adıyla Korkut Ata hikayelerin ilk anlatıcısıdır. Eserin çeşitli yerlerinde “dede” ve “ata” unvanıyla anılmıştır. Göçebe Türklerin yüceltip kutsallaştırdığı, bozkır hayatının geleneklerini ve törelerini çok iyi bilen biri olan Dede Korkut, kimilerine göre olağanüstü güçleri olan bir şaman (kam), kimilerine göre bilge bir devlet adamıdır.

On iki destansı hikâye ve bir önsözden oluşan hikayeler; tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan birer sözlü gelenek ürünüdür. İslamiyet öncesi Türk kül n izlerini taşıyan fakat Türklerin İslamiyeti kabul etmeleriyle İslami bir görünüme bürünen Dede Korkut Hikayelerinin, XV. yüzyılın ikinci yarısında Akkoyunlular döneminde yazıya geçirildiği tahmin edilir. Oğuzların yaşam biçimlerinden, ekonomisine; inançlarından, giyinişlerine; beslenmelerinden içinde yaşadıkları doğaya kadar pek çok konuda bilgi sağlayan bir kaynaktır. Özelikle, Oğuzların kendi içinde yaşadıkları savaşlar, gayrimüslim Kıpçaklara karşı giriştikleri mücadeleler ve kendisine mensup bazı beylerin maceralarıyla ilgili hatıralar destansı bir dille anlatılmıştır.

Dede Korkut Hikayeleri, XV. ve XVI. yüzyıllarda Türkler arasında çok sevilmiş; Fâtih Sultan Mehmed’in torunlarından birine Oğuz Han, diğerine de Korkut adı verilmiştir. II. Bayezid devrinde (1481-1512) kaleme alınan Hacı Bektaş Vilayetnâme’sinde Dede Korkut Hikayelerinin kahramanları olan Korkut Ata, Bayındır Han, Salur Kazan Bey’den söz edilmesi ve daha pek çok örnek, Dede Korkut Hikayelerinin XIV.-XVII. yüzyıllarda Anadolu’daki güçlü etkisini gösterir.