BİLGİ:

• Islahat: Tamir etme, düzenleme anlamı içerir. Terminolojik olarak bozulan kurumlarda düzenleme yapılması anlamı taşır. Osmanlı’da görülen yenileşme hareketleri ıslahattır.
• ihtilal: Bir anda olup biten, siyasal, sosyal, ekonomik ve toplumsal düzeni kökten değiştirmek yerine karşı olma anlayışı taşıyan girişimlerdir.
• İnkılap: Bir devletin dayandığı temel ilkelerin ve toplumun yaşam düzeninin hızla ve ileriye dönük değişimine denir.

Türk İnkılaplarının özellikleri

I. “Bu İnkılap, ilk anda akla gelen ihtilal anlamından ileride ondan daha geniş bir değişmeyi dile getirmektedir.” sözüyle Mustafa Kemal, Türk İnkılabı’na “köklü değişiklikler getirme” anlamı yüklemiştir.

Atatürk’ün bu sözü doğrultusunda görülen,

• Padişah otoritesinden –> millet iradesine geçiş,
• Hilafetle yönetimden –> laik devlet düzenine geçiş,
• Hanedancı devlet anlayışından –> ulus devlet anlayışına geçiş,
• Mecelle’den –> Medeni Kanun’a geçiş,
• Arap harflerinden –> Latin esaslı Yeni Türk harflerine geçiş,
• Medreseden –> Modern eğitim anlayışına geçiş,

düzenlemeleri “köklü değişiklikler” içeren inkılaplara örnektir.

BİLGİ

Türkiye’de,

• Meclis Hükümeti’nden Kabine Sistemine geçiş,
• Kanuniesasiden Teşkilat-ı Esasi’ye geçiş,
• Meclis-i Mebusan’dan Büyük Millet Meclisi’ne geçiş

“köklü değişiklikler içermediği” için inkılap niteliği taşımaz.

II. İnkılaplar, “zamanın koşulları gözetilerek aşama aşama, birbirini tamamlar nitelikte” yapılmıştır.

a) Laik devlet düzenine geçiş amaçlı,

• Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922),
• Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924),
• “Türkiye Devleti’nin dini İslam’dır.” ibaresinin Anayasadan çıkarılması (10 Nisan 1928),
• Türkiye Devleti laiktir. (5 Şubat 1937) ibaresinin Anayasa’da yer alması

düzenlemelerine yer verilmiştir.

b) Türk Medeni Kanunu ile kadınlara sosyal, ekonomik ve hukuk alanında bir takım haklar verilmiş ve bu haklar kavranılıp, yerleşince 1934’te “Soyadı Kanunu” ve 5 Aralık 1934’te kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır.

c) Egemenliği kayıtsız şartsız millete ait kılmak için,

• 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılmış,
• 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmiş,
• 1924’te ve 1930’da çok partili yaşama geçiş çabalarına yer verilmiş,
• 1930’da Muhtarlık, 1933’te Belediye Meclisine Üyelik ve 1934’te milletvekili seçme ve seçilme konularında kadınlara haklar verilmiştir.

III. Türk İnkılapları, “Türk milletinin gereksinimlerini karşılama ve bir ihtiyaca cevap verme” anlayışıyla gerçekleştirilmiştir.

a) Tanzimat’tan beri süre gelen eğitim ve öğretimde ikilik, kültür çatışmaları gibi sorunlara Tevhid-i Tedrisat Yasası ile son verilmiş, “duygu ve düşüncede birleşen bir toplum oluşturulması” amaçlanmıştır.

Bu doğrultuda,

• Medreseler kapatılmış ve toplumun din eğitimi ihtiyacını gidermeye yönelik İmam Hatip Liseleri ile İlahiyat Fakülteleri açılmış,
• okur – yazar oranını artırmak amaçlı Latin esaslı Yeni Türk harflerine geçilmiş ve Millet Mektepleri açılmıştır.

b) Ülke içinde aynı alanda var olan ikiliklere son verilmesi amacıyla,

• okka ve batman gibi ağırlık birimleri yerine gr. cinsinden değerler,
• arşın, endaze, kulaç gibi uzunluk birimleri yerine cm – m cinsinden değerler kabul edilmiştir.

c) Halkın temel ihtiyaç maddelerinin sağlanması amaçlı Teşvik-i Sanayi Yasası ile istenilen sonuç alınamamış ve bu doğrultuda,

• İlk Beş Yıllık Kalkınma Planı ile ekonomik faaliyetlerin devlet eliyle yürütülmesi sağlanmış,
• sağlık, eğitim, kalkınma, üretim vs. alanlarda devletçilik ilkesi paralelinde yatırımlara öncelik verilmiştir.

BİLGİ

1 Nisan 1923’te Seçim Kanunu’nda yapılan düzenlemeler:

I. seçmek ve seçilebilmek için vergi verir olmak şartı kaldırılmış,
II. 50.000 erkeğin bir milletvekili seçmesi yerine 20.000 erkeğin bir milletvekili seçmesi esası benimsenmiş,
III. seçmen yaşı 25’ten 18’e indirilerek seçmen sayısının artırılması sağlanmıştır.

Bu düzenlemelerle TBMM, “halkın devlet yönetimine katılımını artırmayı” amaçlamıştır.