TÜRK HALK EDEBİYATI

Türk halk edebiyatı, halk kültürünün ürünüdür. O nedenle de halkın maddi, manevi yaşamına bağlıdır. Halkın duygu, düşünce ve inanışını yansıtır. Halk yaşamında “bireyci” eğilimler güçlenmediği için halk edebiyatı da buna bağlı olarak genellikle kolektif, anonim nitelik gösterir. Türk halk edebiyatının genel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

Gelenek: Türk halk edebiyatı biçim ve içerik açısından İslamiyet öncesi Türk edebiyatının devamı niteliğindedir. Şiirle müzik iç içedir. Şiirler, genellikle saz şairi (ozan) ya da âşık adı verilen kişiler tarafından bağlama adı verilen çalgı aleti eşliğinde söylenmiştir.

Nazım Biçimi ve Türü: Türk halk şiirinde mani ve koşma tipi olmak üzere iki ana biçim vardır. Az sayıdaki diğer biçimler de bunlardan çıkmıştır. Dizelerin kümelenişi, dizelerin hece sayısı ve uyak düzeni bakımından özellik gösterenler ”biçim”, biçimi ne olursa olsun konu bakımından benzerlerinden ayrılanlar da “tür” adı altında toplanmıştır. Anonim halk şiirinin nazım biçimleri mani ve türkü; âşık tarzı nazım biçimleri koşma, destan ,semai, varsağı; aşık edebiyatı nazım türleri güzelleme, taşlama, koçaklama, ağıt; dinî—tasavvufî şiirin nazım türleri ise ilahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye’dir.

Nazım Birimi: Halk şiirinin nazım birimi dörtlüktür. Türk halk şiirinde beyit ve üçlüklerle kurulan az sayıdaki şiirin dışındaki tüm ürünler dörtlüklerle kurulmuştur.

Ölçü: Türk halk şirinin ölçüsü, hece ölçüsüdür. Şiirde ölçü, dizelerdeki hecelerin sayısı ya da uzunluk kısalıklarının belli bir düzene göre sıralanması temeline dayanır. Halk şiirinde en çok 7, 8 ve 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır. Hece ölçüsünün yanında az da olsa aruz ölçüsü de kullanılmıştır.

Kafiye: Ahengi sağlamak için redif’ten yararlanılmış, daha çok yarım uyak kullanılmıştır. Cinaslara da başvurulmuştur.

Konu: Hem bireysel hem de toplumsal konular işlenmiştir. Aşk, gurbet, ayrılık, ölüm, doğa sevgisi, özlem, sosyal eleştiri gibi konular işlenmiştir.

Dil ve Üslup: Dil, halkın kullandığı günlük konuşma dilidir. Dil, büyük oranda sade ve anlaşılırdır. Deyimlere ve halk söyleyişlerine yer verilmiştir. Söz sanatları ve mazmunlara da yer verilmiştir.

Kolları: Halk edebiyatı “anonim halk edebiyatı , aşık edebiyatı” ve “dinî—tasavvufî edebiyat ” olmak üzere üç kolda gelişmiştir: