TÜRK EDEBİYATININ TARİHİ DÖNEMLERİ

İslamiyet’in Kabulünden Önceki Dönem (… – 11. yüzyıl)

Sözlü Edebiyat

• Sözlü edebiyat ürünleri Koşuk, sagu, sav ve destandır.
• Yabancı etkilerden uzak olan ve millî nitelik taşıyan bu dönem eserleri, sözlü geleneğe bağlı olarak saz eşliğinde dile oluşturulmuştur.
• Bu ürünler, “ozan, şaman, kam, baksı” adlı şair-din adamları tarafından “şiir, gelen, yuğ” törenlerinde “kopuz” adı verilen saz eşliğinde söylenmiştir.

Yazılı Edebiyat

• Kök Türk ve Uygur metinleri, yazılı edebiyat ürünlerini oluşturmuştur.
• 8. yüzyılda yazılan Kök Türk Yazıtları (Orhun Abideleri), Türk adının geçtiği ilk metinlerdir. Mezar taşı, dikili taş özelliği taşıyan bu yazılarda Kök Türklerin komşularıyla savaşlarından, devlet ve milletin karşılıklı görevlerinden söz edilmiş; Bilge Kağan’ın Türk milletiyle ölümsüzlüğe dilediği getirilmiştir.
• Türkler, 8. yüzyıldan itibaren Uygur alfabesini kullanmışlardır.
  • Altun Yaruk (Altın Işık), Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), İlk Bitig (Fal Kitabı) Uygur metinleridir. Bu metinler, Mani dini ve Buda dini etkisiyle oluşmuştur.

İslamiyet Etkisinde Gelişen Dönem (11-19. yüzyıl)

• 11 ve 12. yüzyılda İslamiyet etkisiyle verilen ilk eserler (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lügat’it-Türk, Atabet’ül-Hakayık, Divan-ı Hikmet, Dede Korkut Hikâyeleri), Geçiş Dönemi ürünleridir. Bu dönem ürünlerinde hem İslamiyet’in etkisi hem de İslamiyet’in Kabulünden Önceki Dönem’e ait etkiler görülmektedir.

Halk Edebiyatı

• Anonim Halk Edebiyatı
• Âşık Edebiyatı
• Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı

Halk edebiyatında, halkın duygu, gelenek ve yaşam biçimi sade bir dille, genelde hece ölçüsüyle ve dörtlük nazım birimiyle dile getirilmiştir.

Divan Edebiyatı

• İslamiyet etkisiyle gelişmiş, 13. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar varlığını sürdürmüştür.
• İran ve Arap edebiyatının etkisiyle ortaya çıkmıştır.
• Aydın tabakaya hitap edilmiş, Arapça-Farsça sözcüklerden oluşan ağır ve sanatlı bir dil kullanılmıştır.
• Şiirler, aruz ölçüsü ve beyit nazım birimiyle yazılmıştır.

Batı Etkisinde Gelişen Dönem (1860’tan günümüze)

Tanzimat Dönemi Edebiyatı (1860-1896)

• “Hak, adalet, özgürlük, vatan” kavramları tema olarak işlenmiştir. Makale, deneme, hikâye, tiyatro, roman gibi Batılı yazı türlerinin ilk örnekleri verilmiştir. Birinci Dönem sanatçıları “toplum için sanat”; ikinci Dönem sanatçıları “sanat için sanat” anlayışını benimsemişlerdir.

Servetifünun Dönemi Edebiyatı (1896-1901)

• Edebi eserlerin Batı anlamında yenileşme süreci devam etmiştir. Servetifünun sanatçıları, dönemin baskıcı yönetiminin de etkisiyle ağır bir dil kullanmış ve genelde bireysel konular işlemişlerdir.

Fecriati Topluluğu (1909-1912)

• Yeni bir edebi tarz ortaya koyamamış, Servetifünun Döneminin devamı niteliğinde olmuştur.

Milli Edebiyat Dönemi (1911-1923)

• Dilde sadeleşme süreci başlamış, Anadolu ve Anadolu insanının sorunları tema olarak işlenmiştir.

Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-…)

• Cumhuriyet kazanımları, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda eserler verilmiştir; Batılı teknikler ve sanat anlayışıyla çağdaş edebiyat ürünleri ortaya konmuştur.