Tehlike, risk ve afet kavramları, coğrafya ve doğal olaylar açısından önemli konulardır. Bu üç kavram, özellikle doğal afetler ve insanların bu afetlere karşı hazırlıklı olma durumu ile ilgilidir. 9. sınıf coğrafya müfredatında, bu kavramların tanımları ve birbirleriyle olan ilişkileri açıklanır.

Tehlike, Risk ve Afet:

• Tehlike, büyük zarar verebilecek ya da olumsuz sonuçlar doğurabilecek bir olayın potansiyel durumudur.
• Risk, gerçekleşme olasılığı olan bir tehlikedir. Risk, insanların ve insan faaliyetlerinin etkisiyle tehlikeli durumlara dönüşebilir. Örneğin, tehlikeli bir bölgeye yerleşim yapmak risktir.
• Afet, bir toplumun kendi kaynaklarını kullanarak başa çıkamayacağı ve toplumsal işleyişin ciddi şekilde kesintiye uğradığı durumları tanımlar. Afetler doğal, insan yapımı veya teknolojik nedenlerden kaynaklanabilir. Örneğin, Türkiye’de zaman zaman yaşanan depremler, sel baskınları, çığlar, maden kazaları gibi olaylar afet özelliği taşıyabilir. Deprem fay hatları ise bu tür tehlikelerin yüksek olduğu bölgelerde yer alır. Bu nedenle depreme dayanıksız binaların yapılması, afet riski taşır.
• Maruziyet, afete duyarlılığı etkileyen faktördür. Yani toplumlar, afet riski olan bölgelere yerleşir ve dayanıklı olmayan yapılarda yaşamaya devam ederlerse, afetin etkisi daha yıkıcı olacaktır.
• Yeryüzünün çeşitli bölgeleri farklı afet risklerine sahiptir. Depremler, volkanik olaylar, tsunamiler, sel baskınları, kasırgalar, heyelanlar ve çığ gibi doğa olayları çeşitli bölgelerde sıkça görülür. Bu riskler önlem alınmadığında büyük tehlikelere dönüşebilir.
• Doğa olaylarının bazıları ekstrem değerlere ulaştığında afet haline gelebilir. Örneğin, Kahramanmaraş’ta yaşanan deprem gibi.
• Tehlikenin risk haline dönüşmesi, çoğunlukla bölgenin coğrafi özellikleri ve insanların yerleşim tercihlerine bağlıdır. Engelli arazilerde yolların açılması gibi insan müdahaleleri, bazen riski artırıcı faktörlere dönüşebilir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi doğal tehlike (hazard) olarak kabul edilebilecek bir durumdur?

A) Deprem
B) Yol kazası
C) Fabrika yangını
D) Ekonomik kriz
E) Gıda fiyatlarının artışı

Çözüm:
Doğal tehlike, insan kontrolü dışında meydana gelen ve zarar verme potansiyeli taşıyan doğa olaylarıdır. Deprem, doğal tehlike olarak kabul edilir çünkü yeryüzünün doğal bir hareketidir ve büyük hasara yol açabilir.

Cevap: A

Soru 2:
Bir olayın risk olarak değerlendirilmesi için hangi koşulun sağlanması gerekir?

A) Olayın gerçekleşme ihtimalinin olması
B) Doğrudan can kaybına yol açması
C) Olayın sadece doğal bir süreç olması
D) İnsanların önceden müdahale edememesi
E) Olayın çevresel değişiklikler yaratması

Çözüm:
Bir olayın risk olarak değerlendirilmesi için, o olayın gerçekleşme ihtimali ve gerçekleştiğinde can veya mal kaybına yol açma olasılığı bulunmalıdır. Risk, olayın potansiyel etkilerine dair bir değerlendirmedir.

Cevap: A

Soru 3:
Aşağıdakilerden hangisi, doğal bir tehlikenin afete dönüşmesine yol açan faktörlerden biridir?

A) Teknolojik ilerlemelerin hızlanması
B) Yeterli hazırlık ve önlemlerin alınmaması
C) Doğal kaynakların zengin olması
D) Yüksek eğitim seviyesi
E) Gelişmiş sağlık hizmetlerinin bulunması

Çözüm:
Bir doğal tehlikenin afete dönüşmesine neden olan temel faktörlerden biri, yeterli hazırlık ve önlemlerin alınmamasıdır. Eğer tehlikeye karşı tedbir alınmamışsa, bu durum büyük can ve mal kayıplarına yol açabilir.

Cevap: B

Soru 4:
Aşağıdakilerden hangisi, afet öncesi risk yönetimi kapsamında yapılan çalışmalardan biridir?

A) Afet sonrası yardım organizasyonları
B) Arama-kurtarma faaliyetleri
C) Afet sırasında panik yönetimi
D) Riskli bölgelerde yapılaşma planlarının düzenlenmesi
E) Afet sırasında güvenlik tedbirleri almak

Çözüm:
Riskli bölgelerde yapılaşma planlarının düzenlenmesi, afet öncesi risk yönetimi kapsamında yapılan çalışmalardan biridir. Bu tür önlemler, tehlikeli alanlarda oluşabilecek riskleri azaltmaya yöneliktir.

Cevap: D

Soru 5:
Aşağıdaki durumlardan hangisi doğal afetlerin en büyük etkilerinden biridir?

A) Üretimin artması
B) Ticaretin hızlanması
C) Can ve mal kaybına neden olması
D) Eğitim düzeyinin yükselmesi
E) Ekonomik yatırımların artması

Çözüm:
Doğal afetlerin en büyük etkisi, can ve mal kaybına neden olmasıdır. Depremler, seller, yangınlar gibi doğal afetler, insanların yaşamını ve maddi kaynaklarını tehdit eder.

Cevap: C