Tarihin Tanımı

Tarih, insan topluluklarının geçmişteki her türlü faaliyetlerini yer ve zaman göstererek, sebep- sonuç ilişkisi içinde, belgelere dayalı olarak, objektif bir biçimde inceleyen sosyal bir bilimdir.

Tarihin Konusu

İnsanların her türlü faaliyeti tarihin konusunu oluşturur. Geçmişte yaşayan insanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri bu kapsamdadır.

Olay ve Olgu

Olay; Kısa süreli gelişmelerdir.

Olgu ise aynı türdeki olayları bir bütün olarak anlatmak için kullanılır. Olgu, olaya göre daha geneldir. Olayı olgudan ayıran diğer önemli bir özellik olayı başlangıç ve bitiş zamanının belli olmasıdır.

Olay, hayat içerisinde sosyal, ekonomik kültürel ve siyasi alanda tek tek meydana gelen başlangıç ve bitiş tarihi belli olan gelişmelerdir.

”Malazgirt Savaşı” olaya örnek gösterilebilir. Olgu yer ve zamandan bağımsız olarak uzun sürede ortaya çıkan ve süreklilik gösteren gelişmelerdir. ”Anadolu’nun Türkleşmesi” olguya örnek gösterilebilir.

Tarih Biliminin Gelişimi

1. Hikâyeci (Rivayetçi) Tarih: Olayları, neden sonuç ilişkisi kurmadan hikâye tarzında anlatan tarih çeşididir.
2. Öğretici (Pragmatik) Tarih: Milli birlik ve beraberliği güçlendirmek, geçmiş olaylardan gelecek kuşakların ders almasını sağlamak amacıyla yazılmış tarih çeşididir.
3. Neden-Nasılcı (Bilimsel) Tarih: Belgelere, ve neden-sonuç ilişkisine dayalı olarak yazılmış tarih çeşididir.
4. Sosyal Tarih: Toplumların yaşantısını duygusal ifadelere yer vermeden anlatan tarih çeşididir.
5. Kronolojik Tarih: Olayları, kronolojik olarak aktaran tarih çeşididir.

Tarih araştırmalarını ve öğrenimini kolaylaştırmak için tarih zamana, mekana ve konuya göre sınıflandırılmıştır.

a) Zamana göre: Olaylar çağlara ve yüzyıllara ayrılarak verilir. Orta Çağ Tarihi, Lale Devri örnek gösterilebilir.

b) Mekana Göre: Olaylar yaşandıkları coğrafi bölgelere göre verilir. Anadolu Tarihi, Avrupa Tarihi örnek gösterilebilir.

c) Konuya Göre: Toplumların siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel yönleri ayrı ayrı incelenerek verilir. Hukuk tarihi, dinler tarihi, sanat tarihi örnek gösterilebilir.

Tarih’in çeşitleri:

Tarih çok uzun bir zaman dilimini kapsadığından tarih araştırmasını ve öğrenimini kolaylaştırmak amacıyla sınıflandırmaya gidilmiştir.

• Kronolojik düzen göz önünde tutularak zamana göre; Orta çağ Türk Tarihi
• Coğrafi alan göz önünde tutularak mekâna göre; Mısır Tarihi
• Faaliyet gösterilen alan göz önüne alınarak konuya göre; Dinler Tarihi

Tarih Biliminin Özellikleri:

Tarafsızlık (Objektiflik) ilkesi göz önünde bulundurulmalıdır.

Olaylar, meydana geldiği günün şartlarına göre değerlendirilmelidir.

Tarihi bilginin kesin doğruluğu yoktur. Yeni bulgular, eski bilgileri değiştirebilir de doğrulayabilir de (Dinamiktir).

Olayları belli yöntemlerle inceler, ancak belli yasaları yoktur. Her sebep daima aynı sonucu doğurmaz.

Deney ve gözlem metodu kullanılmaz.

Tarih Biliminin Yöntemi

1. Kaynak (Belge) Bulma: Araştırma yapılan konu ile ilgili belgelerin bulunması aşamasıdır.

2. Tasnif (Sınıflandırma): Elde edilen belge ve bilgilerin; yer, zaman ve konuya göre ayrıştırılması aşamasıdır.

3. Tahlil (Analiz/Çözümleme): Eldeki belgelerin içeriği hakkında bilgi edinilmesi ve bilgilerin güvenilir olup olmadığının tespit edilmesi aşamasıdır.

4. Tenkit (Eleştiri): Bilgileri doğruluğunun tespit edilmesi ve hangi bilgilerin kullanılacağının belirlenmesi aşamasıdır.

5. Terkip (Sentez/Birleştirme): Doğruluğuna ve kullanılabilirliğine karar verilen bilgilerin, birleştirilerek yazılması aşamasıdır.

TARİHE YARDIMCI BİLİMLER 

1. Kronoloji: Zaman bilimi

2. Coğrafya: Yer ve iklim bilimi

3. Arkeoloji: Kazı bilimi

4. Kimya (Karbon 14 Metodu): Fosil bilimi

5. Filoloji: Dil bilimi

6. Paleografya: Eski yazı bilimi

7. Epigrafya (Kitabeler Bilimi): Anıtlar ve taşlar üzerindeki yazıları inceler.

8. Nümizmatik (Meskükat): Para bilimi

9. Antropoloji: Irk bilimi

10. Antroponomi: Şahıs adlarını inceler.

11. Sicilografi: Mühür bilimi

12. Etnografya: Kültür bilimi

13. Diplomatik (Siyaset bilimi): Devletlerin iç ve dış yazışmalarını inceler.

14. Heraldik: Arma bilimi

15. Sosyoloji: Toplum bilimi

16. Etnografya: Kültür bilimi

ZAMAN VE TAKVİM

Takvim, olayların oluş sırasını belirlememize yardımcı olur. Genel olarak iki çeşit takvim kullanılmıştır.

Bunlar:

1. Güneş Yılı Esaslı Takvimler

• Güneş Takvimi’ni Mısırlılar bulmuş, Romalılar Jülyen ve Gregoryen adlarıyla geliştirmişlerdir. 1 yıl; Dünya’nın Güneş etrafındaki tam bir dönüş süresi olan 365 gün 6 saattir.
• Günümüzde kullandığımız Miladi Takvim de Güneş yılı esasına dayanır. Miladi Takvim’in başlangıcı, Hz. İsa’nın doğum yılı olan “0“ dır.

2. Ay Yılı Esaslı Takvimler

Ay Takvimi’ni bulan Sümerlerdir. 1 yıl, 354 gündür. Bu süre, Ay’ın Dünya etrafında 12 defa dönüş süresine eşittir.