İnsanoğlunun yeryüzünde görülmesiyle başlayıp yazının icadına kadar süren dönemdir. Bu dönem kendi arasında Taş ve Maden olmak üzere iki temel döneme ayrılmıştır. Bu ayrım yapılırken insanların kullanmış olduğu araç ve gereçlerin niteliğine bakılır.

Çağ: Siyasi, sosyal, ekonomik açıdan benzer özellikler taşıyan, önemli bir olayla başlayıp yine önemli bir olayla biten zaman dilimlerine çağ denir. Yazının bulunmasından önceki döneme Tarih Öncesi Çağlar, yazının icadından sonraki döneme Tarih Çağları denilmiştir.

A) TAŞ DEVRİ

1. ESKİ TAŞ DEVRİ (Paleolitik Devir) (MÖ 600.000 – 10.000)

1. İnsanoğlunun yaşadığı en ilkel ve en uzun dönemdir. Bu dönem insanı tabiattaki uzun ve sivri taşları silah olarak kullanmıştır.
2. Geçimlerini avcılık ve toplayıcılık yaparak sağlamışlardır, hayvan postlarından giysiler yapmışlardır. Devrin sonuna doğru mağara duvarlarına resimler yapmışlardır.
3. Göçebe toplum yapısı hakimdir.
4. Dünyada paleolitik döneme ait ilk izlere İspanya’daki Altamira, Fransa’da Laskö mağaralarında rastlanmıştır. Türkiye’de ise Antalya Karain, Beldibi ve Belbaşı, İstanbul’da Yarımburgaz mağaraları örnek gösterilebilir.

2. ORTA TAŞ DEVRİ (Mezolitik Devir) (MÖ 10.000 – 8.000)

Bu dönemin genel özellikleri:
1. İnsanlar kullandıkları taş ve kemikleri şekillendirmeye başlamışlardır.
2. Buzul çağının yaşanmasından dolayı insanlar soğuklardan ve vahşi hayvanlardan korunmak amacıyla mağara ve ağaç kovuklarına sığındılar.
3. Bu dönem insanları avcılık ve toplayıcılık ile uğraşarak mevsimlere göre yer değiştirdiler ve hayvan sürülerini takip ettiler. Ayrıca meyvelerin olgunlaşma dönemlerine göre göç ettiler. Bu nedenle de bu dönemin insanları göçebe bir hayat sürmüştür.
4. Dönemin sonlarında ateşi kontrol altına aldılar. Ateşin kontrol altına alınmasıyla insanlar ısınma, aydınlanma, korunma ve pişirme gibi bazı temel ihtiyaçlarını gidermeye başladılar.
5. Klan adı verilen kan bağına dayalı ilk insan toplulukları da bu dönemde oluştu.
6. Totemizim denilen ilk inanış bu dönemde başladı.
7. Bu dönemde mağara duvarlarına yapılan resimler, insanoğlunun ilk sanat etkinlikleri olarak kabul edilir.
8. Bu çağ insanı tüketicidir. Tabiatın kendilerine sunduklarıyla yetinmiştir.
9. İklim şartları ve diğer doğal çevre, insanları yönlendiren temel faktörlerdir.
10. Orta Asya’da mezolitik döneme ait en eski yerleşim yeri Güney Tacikistan’daki Kuldura bölgesidir. Türkiye’de ise Antalya Beldibi, Ankara’da Macunçay mağaralarıdır.

3. YENİ TAŞ DEVRİ (Neolitik Devir) (MÖ 8000 – 5500)

1. Bu dönemde insanlar havaların ısınmasıyla birlikte mağaralardan çıktılar.
2. Hayvanları evcilleştirerek toprağı işlemeye başladılar.
3. Tarımsal faaliyetlerin sonucu olarak da yerleşik hayata geçtiler.
4. Akarsu ve göl kenarlarında ilk köyler kuruldu. Topraktan araç ve gereçler, bitki lişerinden de ilk dokumalar yapıldı.
5. Köy yaşantısının bir sonucu olarak ilk mesleki iş bölümleri bu dönemde başladı. (sınıf ayrılıkları)
6. Üretim fazlasının ortaya çıkması takas yoluyla ilk ticaret hayatının başlamasına neden oldu.
7. Bu dönem insanları ürünlerini saklamak için toprağı ateşle pişirerek çanak – çömlek yapımına başladılar. Böylece ilk seramik sanatı doğdu.
8. Menhir, Dolmen, Tümülüs adı verilen İlk anıt mezarlar da bu dönemde yapıldı.
9. Yeni Taş Çağına önce Ön Asya’da (Mezopotamya, Anadolu, İran, Suriye) girilmiştir. Türkiye’de bu çağa ait kalıntılara Konya yakınlarında bulunan Çatalhöyük, Diyarbakır yakınlarında bulunan Çayönü ve Gaziantep Sakçagözü’nde rastlanmıştır.
11. Çayönü Türkiye’de ve Güneydoğu Avrupa’da Yeni Taş Çağında kurulan ilk köy yerleşim yeri, Konya’da bulunan Çatalhöyük ise insanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesi olarak kabul edilmektedir.

Not: Tüm bu anlatılanlara bakılarak bu dönem insanı hakkında şu yargılara varılabilir:
a. Bu dönem insanı üretici karakter kazanmıştır.
b. İnsanlar sadece tabiatın kazandırdıklarıyla değil kendi ürettikleriyle de hayatlarını devam ettirmeye çalışmışlardır.
c. Tarımsal faaliyetlerin başlaması toprak üzerinde özel mülkiyet kavramını doğurmuş bu da ilk sınır çatışmalarının yaşanmasına neden olmuştur.

UYARI: İnsanların birlikte yaşamasının bir sonucu olarak toplumsal düzeni sağlayan yazısız hukuk kurallarının ortaya çıkması Cilalı taş Dönemi’ne ait bir özelliktir.

B) MADEN DEVRİ

Bu dönemde insanoğlu sırasıyla bakır, tunç ve demir madenlerini işlemiştir. Sıralanışın bu şekilde olmasının temel nedeni; bu madenlerin işlenmesindeki kolaylıktır. Bu durumda bakırın tunçtan, tunçun da demirden daha kolay işlendiği anlaşılmaktadır.

1. BAKIR DEVRİ – Bakır bir kap

1. Bu dönem Kalkolitik Devir (Taş Devri’nden Maden Devri’ne geçiş) olarak da adlandırılır.
2. Bu dönemde bakırın yanı sıra insanoğlunun altın ve gümüşü de işlediği tespit edilmiştir. Ancak yapılan araç ve gereçlerin genel olarak bakırdan yapılması bu döneme Bakır Devri adının verilmesine neden olmuştur.
3. Türkiye’de bu döneme ait merkezler Çorum’da Alacahöyük, Denizli’de Beycesultan, Çanak-kale’de Kumtepe ve Truva, Samsun’da İkiztepe’dir.

2. TUNÇ DEVRİ

1. Bakır ve kalayın karıştırılmasıyla elde edilen alaşıma Tunç (bronz) denir.
2. Tunçtan yapılan araç ve gereçler bakıra göre daha dayanıklı hale gelmiştir.
3. Bu dönemde İlk şehir devletleri, bunların ardından Mezopotamya’da Sümer ve Akad, Anadolu’da Hitit gibi ilk büyük devletler ortaya çıkmıştır.
4. Türkiye’de bu döneme ait en önemli merkezler Ankara Ahlatlıbel, Kayseri’de Kültepe’dir.

3. DEMİR DEVRİ – Demir silahlar

1. Maden devrinin en son dönemidir. Demirin işlenmeye başlanmasıyla birlikte gerek bakır; gerekse tunçtan daha dayanıklı veya daha kullanışlı araç ve gereçler yapılmaya başlanmıştır.
2. Bu aynı zamanda daha etkili silahların yapılması anlamına da gelmektedir.
3. Demirden yapılmış silahlara sahip olan toplumlar, bakır ve tunçtan yapılmış silahlara sahip olan toplumlar karşısında üstünlük sağlamışlardır.
4. Demir Devri’nde site adı verilen şehir devletlerinin sayısı artmış toplumlar arası etkileşimde hızlanmıştır.
5. Türkiye’de bu döneme ait en önemli merkezler Çanakkale’de Truva, Burdur’da Haclar, Yozgat’ta Alişar, Çorum’da Alacahöyük’tür.

Tarih Öncesi Dönemle İlgili Bazı Uyarılar:
1. Bu döneme ait yazılı belgelerin bulunmamasından dolayı bu dönemin tam olarak aydınlatılması mümkün olmamıştır.
2. Tarih öncesi dönemler, dünyanın her yerinde aynı zamanda ve sürede yaşanmamıştır. Mesela Orta Asya toplumları Maden Devri’ni yaşarken Avrupa’nın kuzeyinde yaşayan toplumlar Taş Devri’ni yaşıyorlardı. Bu farklılığın nedeni de coğrafi çevre ve iklim şartlarıdır.
3. Başka toplumlarla etkileşim içinde olmayan toplumlar, genel olarak tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşamışlardır (Özgün medeniyet). Bununla birlikte Cilalı taş Devri’ni yaşayan bir toplumun Bakır ve Tunç Devri’ni yaşamadan Demir Devri’ne geçtiği de yapılan araştırmalarla tespit edilmiştir. Böyle bir farklılığın ortaya çıkmasında toplumlar arası etkileşim rol oynamıştır, yani Demir Devri’ni yaşayan bir toplum Taş Devri’ni yaşayan başka bir toplumu etkilemiştir. (Özgün olmayan medeniyet)
4. Bu dönemde toplumlar arası etkileşime neden olan gelişmeler ise göç, ticaret ve savaşlardır.