Bütün bilim dalında sonuca ulaşmak için belirlenmiş çalışma yöntemleri vardır. Tarih biliminin konusunun kendine özgü şartları ve çalışma yöntemlerinin de diğer bilimlerden farklı nitelikler taşımasını gerekli hale getirmiştir. Örneğin tarihin konusu olan insanın geçmişteki faaliyetleri tekrarlanamaz. Bu da tarihçinin deney ve gözlem yapmasını imkansız kılmaktadır. Tarihçi ancak geçmişten günümüze kalan her türlü malzemeyi inceleyerek sonuca ulaşabilir. Tarih araştırmalarında takip edilen yöntemler şu şekilde sıralanabilir:

1. Tarama (Kaynak Arama)

Geçmişten günümüze kalan ve tarih hakkında bilgi veren, her türlü malzemeye kaynak ya da belge adı verilir. Kaynaklar özelliklerine göre gruplara ayrılır:

Birinci Elden Kaynaklar (Ana Kaynaklar): Olayın geçtiği döneme ait belge ve buluntulardır. Kitabeler, abideler, arkeolojik buluntular, paralar, fermanlar bu tür kaynaklardır.

İkinci Elden Kaynaklar: Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilen eserlerdir. Örneğin birinci elden kaynaklardan yararlanılarak yazılan tarih kitapları ikinci elden kaynak kabul edilmektedir.

Bunun yanı sıra tarihi kaynaklar malzeme cinsine göre sözlü kaynaklar (efsaneler, destanlar, menkıbeler vb.); yazılı kaynaklar (tabletler, kitabeler, fermanlar, beratlar vb.); sesli ve görüntülü kaynaklar (resimler, fotoğraflar, filmler, video bantları vb.); gerçek eşya ve nesneler (arkeolojik buluntular ile tarihi eşya ve nesneler) olarak sınıflandırılabilir.

2. Tasnif (Sınıflandırma)

Tarihçilerin kaynak aramasından sonra elde etmiş oldukları verileri zamana, mekana (yere) ve konuya göre bölümlere ayırarak düzenlemelerine “tasnif” denir.

3. Tahlil (çözümleme)

Elde edilen verilerin yeterli olup olmadığının kontrol edilmesine tahlil denir. Bu aşamada eksiklikler tamamlanır, veriler gruplandırılır. Eldeki malzemeler kullanıma hazır duruma getirilir.

4. Tenkit (Eleştirme)

Tarihçi, bu aşamada elde edilen verilerin gerçek veya sahte olup olmadığını “tenkit” yaparak değerlendirir. Çünkü doğruluğuna ve sağlamlığına güvenilen malzemeler gerçek kaynak değeri taşır. Doğruluğu araştırılmadan yapılan çalışmalar sonucunda yazılmış eserler tarihi eser niteliği taşımaz.

5. Terkip (Sentez)

Bu aşamada kaynaklar bir araya getirilerek sonuca ulaşılır ve kitap yazımı gerçekleştirilir. Tarihçi araştırma konusuyla ilgili bütün verileri tek tek ele alır ve birbirleriyle ilişkileri çerçevesinde inceleyerek bir yoruma ulaşır.

Tarih Biliminin Yöntemleri Konu Anlatımı Video LiseGo

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1
Tarih biliminde olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisini anlamak için hangi yöntem kullanılır?

A) Betimleyici yöntem
B) Karşılaştırmalı yöntem
C) Analitik yöntem
D) Anlatım yöntemi
E) İstatistiksel yöntem

Çözüm:
Tarih biliminde olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisini anlamak için analitik yöntem kullanılır. Bu yöntem, olayların nedenlerini ve sonuçlarını incelemeye yöneliktir.
Cevap: C

---

Soru 2
Tarihi bir olayın doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak amacıyla yapılan işlemlere ne ad verilir?

A) Tarih yazımı
B) Kaynak taraması
C) Tasnif
D) Tahlil
E) Tenkit

Çözüm:
Tarihi bir olayın doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak amacıyla kaynakların doğruluğunu inceleme işlemi tenkit olarak adlandırılır.
Cevap: E

---

Soru 3
Tarih bilimi, olayları hangi kronolojik sıraya göre inceler?

A) Rastgele sırayla
B) Alfabetik sırayla
C) Zamansal sırayla
D) Coğrafi sırayla
E) Konuya göre sırayla

Çözüm:
Tarih bilimi olayları zamansal sıraya göre inceler; olayların gelişimini ve birbirine olan etkisini anlamak için kronolojiye göre sıralama yapılır.
Cevap: C

---

Soru 4
Tarihi kaynakların sınıflandırılmasında, kalıntılar hangi kaynak türüne girer?

A) Yazılı kaynaklar
B) Sözlü kaynaklar
C) Görsel kaynaklar
D) Sesli kaynaklar
E) Nesnel kaynaklar

Çözüm:
Kalıntılar, geçmiş dönemlere ait nesnel kaynaklardır ve arkeolojik buluntular olarak incelenirler.
Cevap: E

---

Soru 5
Bir tarihçi, bir konu üzerinde detaylı bir araştırma yaparken, kaynakları kronolojik olarak sıralar ve olaylar arasında ilişki kurar. Bu süreç hangi tarihsî yönteme örnektir?

A) Tasnif
B) Tahlil
C) Tenkit
D) Terkip
E) Kaynak tarama

Çözüm:
Tarihçinin olayları sıralayarak ilişki kurması ve yorumlaması terkibe örnektir.
Cevap: D

---

Soru 6
Tarih biliminde olayların zamana göre sıralanmasına ne ad verilir?

A) Analiz
B) Kronoloji
C) Betimleme
D) Tenkit
E) Kaynak tarama

Çözüm:
Olayların zamana göre sıralanması işlemine kronoloji denir.
Cevap: B

---

Soru 7
Tarih biliminde, kaynakların içeriğini inceleyerek olayları ve olguları çözümlemeye yönelik işlem hangisidir?

A) Tenkit
B) Tahlil
C) Tasnif
D) Terkip
E) Betimleme

Çözüm:
Kaynakların içeriğini çözümlemeye yönelik işlem tahlil olarak bilinir.
Cevap: B

---

Soru 8
Bir tarihçinin elde ettiği bilgileri mantıksal bir bütün halinde sunmasına ne ad verilir?

A) Analiz
B) Tenkit
C) Tasnif
D) Terkip
E) Kaynak tarama

Çözüm:
Elde edilen bilgilerin mantıksal bütünlük içinde sunulması işlemine terkip denir.
Cevap: D