TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK TİYATROSU
- Batılı anlamda ilk tiyatro örnekleri bu dönemde verilmiştir. Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk tiyatro örneği Şinasi’nin “Şair Evlenmesi“ adlı eseridir. Türk edebiyatında sahnelenen ilk tiyatro örneği Namık Kemal’in ”Vatan yahut Silistre” adlı eseri kabul edilir.
- Trajedinin ve manzum tiyatronun ilk örnekleri Ali Haydar Bey’in yazdığı “Sergüzeşt-i Perviz” ve “İkinci Esas” adlı eserlerdir.
- Tanzimat döneminde Batı edebiyatından tiyatro eserleri çevrilmiş ya da adapte edilmiştir. Ahmet Vefik Paşa Moliere’in tiyatro eserlerinin bazılarını doğrudan çevirmiş, bazılarını adapte etmiştir.
- Batı tiyatrosunu İstanbul sahnelerine getiren tiyatro grupları, geleneksel Türk tiyatrosu (Karagöz, Orta oyunu, meddahlık) ve daha sonra bunlara katılan tiyatro çevirileri Tanzimat tiyatrosunu besleyen ve geliştiren kaynaklardır.
- Namık Kemal’in tiyatro için kullandığı “faydalı bir eğlence” ifadesi her iki dönem sanatçıları tarafından benimsenmiştir.
- Komedi türünde yazan sanatçılar “Klasisizm”, dram türünde yazanlar “Romantizm” akımından etkilenmişlerdir. Şinasi, Ahmet Vefik, Direktör Ali Bey’in tiyatrolarında klasisizmin; Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan’ın tiyatrolarında romantizmin etkisi vardır.
- Tanzimat birinci dönem tiyatrosunda dil, diğer türlere göre daha sade ve konuşma diline yakındır; Tanzimat ikinci dönem tiyatro eserlerinde dil ağır ve süslüdür.
- Tiyatrolar, yani vak’a kuruluşu, sahne tekniği bakımından zayıftır.
- Tiyatro, daha çok halkın eğitilmesi için “toplumsal bir araç” olarak görülmüştür.
- Tanzimat birinci dönem tiyatrosunda eserler sahnelenmeye büyük oranda uygundur. Tanzimat ikinci dönem tiyatrosunda eserler, büyük oranda sahnelenmek için değil okunmak için yazılmıştır.
- Tanzimat tiyatrosunda aile, gelenek, görenek, vatan gibi konular işlenmiştir. İçerik, daha çok toplumsal sorunlardan kaynaklanır. Örneğin, Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre adlı eserinde vatan konusu, Zavallı Çocuk ve Gülnihal adlı eserlerinde Osmanlı toplumunun aile yapısı ele alınmıştır. Birinci dönemde toplumsal, ikinci dönemde bireysel konular ağırlıklı olarak işlenmiştir.
| Konu-Tema | İşlendiği Eserler |
|---|---|
| Tarih (History) | Tarık, Eşber, Siyavuş… |
| İslam Birliği (Islamic Unity) | Nazife (kısmen), Celaleddin Harzemşah |
| Vatan Aşkı (Love of Homeland) | Vatan yahut Silistre |
| Egzotizm (Exoticism) | Kara Bela, Duhtır-i Hindu |
| Savaş (War) | Akif Bey |
| Görücü Usulü Evlilik ve Aile Baskısını Tenkit | Şair Evlenmesi, Zavallı Çocuk, İçli Kız |
| Azınlıkların Hayatı (Life of Minorities) | Seydi Yahya, Çerkez Özdenler |
- Tanzimat tiyatrosunda sosyal eğitim ön plandadır. Toplumun aksayan yönlerine değinilmiş ancak sosyal sorunlar daha çok aile çevresi içinde kalmıştır. Konuları sınırlıdır. Tarihî konular, siyasi ortam sebebiyle yakın tarihten değil, Doğu ve İslam tarihinden alınmıştır.
- Çoğu yazar, sansür sebebiyle eserlerinin konusunu başka ülke yaşayışlarından seçmiştir.
- Kadın-erkek ilişkileri sınırlıdır. Genellikle azınlıklar arasında verilmiştir. Kişiler iyi—kötü diye ayrılmış ve tek yönlüdür.
- Tiyatro tekniği Tanzimat Dönemi’nin en zayıf yönüdür. Bazı yazarlar eserlerini oynanmak için değil, okunmak için yazmıştır.
