Tanzimat Dönemi İlk Gazeteler ve Özellikleri AYT
Tanzimat Döneminde veya öncesinde çıkarılan Türkçe gazeteler şunlardır:
Takvim-i Vakayi: 11 Kasım 1831 ‘de yayın hayatına başlayan ve Türkçe çıkarılan ilk gazetedir. İlk resmi gazetedir. Takvim-i Vakayi, “olayların sergilendiği, haber verildiği yer” anlamına gelir 7 Ekim 1920 tarihinde TBMM tarafından gazetenin adı Cerîde—i Resmı’yye olarak değiştirilmiştir. 1922’de isim Resmî Cerîde olmuş, 2 Ocak 1928’den itibaren ise “Resmî Gazete” adını alarak bugüne kadar gelmiştir.
Cerîde-i Havadis: 1840’ta İngiliz William Churchill tarafından çıkarılmaya başlanan “Cerîde—i Havadis”, ilk yarı resmi gazetedir. “Çeşitli olaylardan haber veren gazete” anlamına gelir. İlk defa savaş muhabiri resmi gönderme, ilk gazete eki yayımlama, ilk ölüm ilanlarına yer verme, ilk kez “sermuharirlik” (başmuhabirlik) sistemini kurma bu gazete tarafından gerçekleştirilmiştir
Tercüman-ı Ahval: “Durumların tercümanı, ifade edicisi” anlamına gelir. İlk özel Türk gazetesi kimliğini taşır. Batılı (Avrupai) anlamda ilk Türk gazetesidir. Gazeteyi “Türk gazeteciliğinin pîri” olarak adlandırılan Agâh Efendi ve Şinasi birlikte çıkarmıştır. Gazetenin ilk sayısı 22 Ekim 1860 yılında çıkmıştır.
Tasvir-i Efkâr: “Fikirlerin tasviri“ anlamına gelir. Şinasi’nin tek başına çıkardığı gazetedir. İlk sayısı, 28 Haziran 1862 tarihinde çıkarılmıştır.
İbret: 1869 yılında kurulmuştur. 8 Şubat 1872 tarihinde Ahmet Mithat gazetenin sahipliğini üstlendi. Yenileşme yolunda Hükümet’i eleştirdiği için kapatıldı. Daha sonra Namık Kemal’in başyazarlığında 13 Haziran 1872’de tekrar çıkarılmaya başlanmıştır.
Muhbir: İlk sayısı 1867 yılında Ali Suavi yönetiminde çıkmıştır. Muhbir, Türkiye dışında neşredilen ilk gazetedir.
Hürriyet: İlk sayısı 29 Haziran 1868’de “Yeni Osmanlılar Cemiyeti” adına yayımlanan Hürriyet’i, 63. sayıya kadar . Namık Kemal ve Ziya Paşa Londra’da birlikte çıkarmıştır. Namık Kemal’in 1869’da ayrılması üzerine Ziya Paşa tek başına gazeteyi çıkarmaya devam etmiştir.
Ayine-i Vatan: Sahibi Eğribozlu Mehmet Arif Efendi’dir 1866 yılında yayın hayatına başlamıştır. Gazetenin en önemli özelliği, Türkiye’de ilk resimli gazete olmasıdır.
Mümeyyiz: 1869’da çıkarılmaya başlanmıştır. Mümeyyiz’in en önemli özelliği gazetenin yanında çocuklar için ayrı bir nüsha yayımlamasıdır. Bu nüsha, bizde “ilk çocuk gazetesi” sayılır.
Diyojen: 1869 yılında Teodor Kasap tarafından çıkarılan Diyojen, ilk mizah gazetesidir. Gazetenin isminin hemen altında bir resim yer almakta ve burada, “dile benden ne dilersen?“ diyen Büyük İskender’e, fıçının içinden başını çıkaran Diyojen’in, “Gölge etme başka ihsan istemem!” sözü yer alır. 120 sayıdan itibaren karikatürlere de yer vermiştir.
Tanzimat Dönemi’nde çıkan diğer gazeteler şunlardır: Tercüman-ı Hakikat (1878), Hadîka, Basiret, Terakkî, Muhib (1867), Medeniyet (1874), Sadakat (1875), İstikbal (1875), Vakit (1875), Sabah (1875), Çaylak (1875), Devir (1872), Bedir (1872), Mizan (1886), İkdam (1894—1928), Tercüman—ı Şark (1878), Mecmua—ı Fünun (1862, dergi), Çıngıraklı Tatar (1872)