Işık kaynağı ile opak bir cisim arasındaki ilişki, günlük yaşamda sıkça karşılaştığımız gölge olaylarını oluşturur. Işığın bir cisim tarafından tamamen engellendiği durumlarda tam gölge oluşur. Bu olay, özellikle güneşli günlerde etrafımızda sıkça gözlemlediğimiz bir fenomendir. Bu yazıda, tam gölgenin nasıl oluştuğunu, hangi koşullarda meydana geldiğini ve günlük hayatta nasıl gözlemlendiğini öğreneceğiz.

5. Sınıf Tam Gölge ve Tam Gölgenin Oluşumu Ders Notu

Işık ışınları, saydam maddelerden geçebilirken opak (Saydam olmayan) bir cisim ile karşılaştığında bu cismin içinde geçemez. Cismin arkasında karanlık bir bölge oluşur. Bu bölgeye tam gölge adı verilir.
Tam gölgenin oluşması ışığın doğrusal yayıldığını gösterir.
Gölge oluşumu cismin şekli ve büyüklüğü ile ilgilidir.

Işık kaynağının önüne konulan cisim top ise top şeklinde gölge
oluşur, Yani cismin gölgesi cismin şekline benzer.

Bir cismin gölgesinin boyu; ışık kaynağı ve opak cisim arasındaki uzaklığa bağlıdır.
Işık kaynağı sabit tutulup cismin yerini değiştirirsek cismin gölgesinin boyu da değişir.
Cisim ışık kaynağından uzaklaştıkça gölge boyu küçülür.

Cismin yeri sabit tutulup, ışık kaynağının yerini değiştirirsek gölgelerinin boyu değir.
Işık kaynağı cisimden uzaklaştıkça gölgenin boyu küçülür.

Işık kaynağı ve cisim sabit tutulup perde veya ekran cisme yaklaştırıldığında gölge boyu küçülür.
Ekran veya perde cisimden uzaklaştırıldığında gölge boyu büyür.

Işık kaynağının büyüklüğü ya da küçüklüğü gölge boyunu etkilemez.
Işık kaynağı kaç tane ise gölge sayısı da 0 kadardır.
Güneş’in en tepede olduğu saatler öğle saatleridir. Öğle saatlerinde gölgenin boyu en kısadır. Sabah ve akşam saatlerinde gölge boyu en uzundur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Tam gölge nasıl oluşur?

a) Işık saydam bir maddeye çarptığında oluşur.
b) Işık opak bir maddeye çarptığında tamamen engellenir ve gölgenin arkasında ışık görülmez.
c) Işık yarı saydam bir maddeye çarptığında oluşur.
d) Işık, sadece küçük bir alanda yayıldığında oluşur.

Çözüm: Tam gölge, ışığın opak bir maddeye çarparak tamamen engellenmesi sonucu oluşur. Bu durumda ışığın arkasında hiçbir ışık geçemez ve tam karanlık bir bölge oluşur.
Cevap: b) Işık opak bir maddeye çarptığında tamamen engellenir ve gölgenin arkasında ışık görülmez.

2. Soru:
Tam gölge oluşumu sırasında aşağıdakilerden hangisi gereklidir?

a) Işığın saydam bir maddeye çarpması
b) Işığın opak bir maddeye çarpması
c) Işığın şeffaf bir yüzeyde yansıması
d) Işığın her yöne dağılması

Çözüm: Tam gölge oluşumu için ışığın opak bir maddeye çarpması ve tamamen engellenmesi gereklidir.
Cevap: b) Işığın opak bir maddeye çarpması

3. Soru:
Tam gölge hangi tür ışık kaynağı ile daha keskin oluşur?

a) Yaygın ışık kaynakları
b) Noktasal ışık kaynakları
c) Farklı yönlere ışık saçan kaynaklar
d) Yarı saydam ışık kaynakları

Çözüm: Noktasal ışık kaynakları, ışığı tek bir noktadan yayar ve opak bir engelle karşılaştığında keskin bir tam gölge oluşturur.
Cevap: b) Noktasal ışık kaynakları

4. Soru:
Tam gölgenin büyüklüğü hangi faktörlere bağlıdır?

a) Işığın rengine ve şiddetine
b) Opak cismin boyutuna ve ışık kaynağının cisime uzaklığına
c) Gölgenin görüldüğü yüzeyin rengine
d) Işık kaynağının rengini değiştirmeye

Çözüm: Tam gölgenin büyüklüğü, opak cismin boyutuna ve ışık kaynağının cisime uzaklığına bağlıdır. Işık kaynağı cisme yaklaştıkça gölge büyür, uzaklaştıkça küçülür.
Cevap: b) Opak cismin boyutuna ve ışık kaynağının cisime uzaklığına

5. Soru:
Bir cisim ışık kaynağına yaklaştırıldığında tam gölgenin boyutu nasıl değişir?

a) Gölge küçülür.
b) Gölge sabit kalır.
c) Gölge büyür.
d) Gölge tamamen kaybolur.

Çözüm: Bir cisim ışık kaynağına yaklaştırıldığında gölgenin boyutu büyür, çünkü ışık kaynağı cisme daha yakın olduğunda gölgenin yayıldığı alan artar.
Cevap: c) Gölge büyür.

6. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi tam gölgenin oluştuğu bir duruma örnektir?

a) El fenerinin saydam bir cam üzerine tutulması
b) El fenerinin bir duvar üzerine tutulması ve elin ışık yoluna konulması
c) El fenerinin yarı saydam bir kumaş üzerine tutulması
d) El fenerinin bir aynaya yansıtılması

Çözüm: El feneri duvara tutulduğunda ve el ışık yoluna konulduğunda, el opak bir cisim olduğu için tam gölge oluşur.
Cevap: b) El fenerinin bir duvar üzerine tutulması ve elin ışık yoluna konulması

7. Soru:
Tam gölge oluşumu sırasında ışık kaynağının uzaklığı arttıkça gölge nasıl etkilenir?

a) Gölge büyür.
b) Gölge küçülür.
c) Gölge daha net ve keskin olur.
d) Gölge tamamen kaybolur.

Çözüm: Işık kaynağı uzaklaştıkça tam gölge küçülür, çünkü ışık kaynağı uzaklaştıkça cisim gölge oluşturma alanını daraltır.
Cevap: b) Gölge küçülür.