Ay Yılı Esaslı Takvimler

Bazı medeniyetler Ayın dünya etrafındaki hareketine göre takvim düzenlemişlerdir. Bu takvimlerde ayın dünya etrafında 1 kez dönmesi ile 1 ay oluşur. Bu şekilde ayın dünyanın etrafında 12 kez dönmesi sonucunda 1 yıl oluşur. Ay dünyanın etrafında 29 veya 30 günde bir kez döner. Bu nedenle 1 ay yılı 354 günden oluşur. Bilinen ilk ay yılı esaslı takvimi Sümerler oluşturmuştur. Müslümanlığı kabul eden devletler de “Hicri Takvim” adı altında ay yılı esaslı takvimi kullanmışlardır.

Güneş Yılı Esaslı Takvimler

Bazı medeniyetler dünyanın güneş etrafındaki dönüşüne göre takvim düzenlemişlerdir. Dünya güneşin etrafında 1 tam dönüşünü 365 günde tamamlar. Bu nedenle Güneş yılı esaslı bu takvimlerde 1 yıl 365 gündür. Bu takvimde de 12 ay vardır. Ama aylar 30 ya da 31 günden oluşur. Bilinen ilk güneş yılı esaslı takvimi Mısır uygarlığı oluşturmuştur.

Türklerin Kullandığı Takvimler

Türk tarihinin başlangıcı ile ilgili çalışmalar her geçen yıl daha da ilerlemektedir. İlk yurtları Orta Asya olan Türklerin ilk atalarının MÖ 5000 — 6000’li yıllarda kültür merkezleri kurduğu bu merkezlerde ve tarım, hayvancılık ve madencilik yaptıkları bilinmektedir. Türkler daha sonraki dönemlerde coğrafi ve siyasi etkenlerin değişmesine bağlı olarak çok farklı coğrafyalara göç etmişler ve buralarda etkileşime girdikleri kültür çevrelerinin etkisi ile farklı takvimler kullanmışlardır. Tarih boyunca Türkler sırasıyla 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Hicri Takvim, Celâli Takvimi, Rumi Takvim ve Miladi Takvim adlı takvimleri kullanmışlardır.

12 Hayvanlı Türk Takvimi

Türklerin kullandığı bilinen ilk takvimdir. Güneş yılı esasına göre düzenlenmiş olan bu takvimde 1 yıl 365 günden oluşur. Her yıla bir hayvan adı verilmiştir. 12 yılda bir, bir devir biter. Tarım ve hayvancılığa dayalı sosyo – ekonomik hayatı düzenlemek için kullanılmıştır.

Türklerde kendilerine ait yazılı belgeler çok geç dönemde kullanılmaya başlandığı için bu takvimin ilk kez ne zaman kullanıldığı tam olarak bilinmemektedir. Fakat kesin olarak bilinen şu ki; bu takvim Kök Türkler ve Uygurlar tarafından kullanılmaktaydı. Ayrıca Çinliler ve Tibetliler de kullanmışlardır. Bu takvimde kullanılan hayvan isimleri şunlardır: Sıçgan (sıçan), ud (öküz), bars (pars), tavışgan (tavşan), lu (ejder), yılan, yund (kısrak), kon (koyun), biçin (maymun), takıgu (tavuk), it (köpek), tonguz (domuz).

Hicri takvim

İslamiyet’in Türkler tarafından kabul edilmesinden sonra kurulan Türk İslam devletleri tarafından kullanılmıştır. Bu takvim, İslam tarihinde ilk kez Dört Halifeden ikincisi olan Hz. Ömer döneminde düzenlenmiştir. Kameri takvim de denilen bu takvimin başlangıç yılı olarak Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicret ettiği 622 yılı kabul edilmiştir. Ay yılı esaslı olarak düzenlenmiş olan bu takvimde bir yıl 354 gün 8 saat 48 dakikadır. Buradan da anlaşılacağı gibi; 1 ay yılı, 1 güneş yılından yaklaşık 11 gün eksiktir. Günümüzde İslam dünyası, Ramazan bayramı, kurban bayramı ve kandiller gibi dini günleri hicri takvime göre belirlemektedir.

Celâli takvimi

Büyük Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah’ın emriyle ünlü matematikçi Ömer Hayyam başkanlığında kurulan bir bilim adamları grubunun çalışmaları sonucunda hazırlanmıştır. Başlangıç olarak 1079 yılı kabul edilmiş ve güneş yılı esasına göre düzenlenmiştir. Büyük Selçuklu Devleti bu takvimi sadece maaşları ödemek, vergileri toplamak gibi mali işleri düzenlemek için kullanmıştır. Bu takvim daha sonra başka devletler tarafından da örnek alınmış ve mali işlerde kullanılmıştır. (Örnek Babür Devleti)

Rumi takvim

Osmanlı Devleti’nde sadece mali işlerin düzenlenmesi amacıyla kullanılmıştır. Bu konular dışında Osmanlı Devleti Hicri takvimi kullanmaya devam etmiştir. Güneş yılı esasına dayanan bu takvimde bir yıl 365 gün 6 saattir. Başlangıç yılı olarak 1677 yılı kabul edilmiş olan Rumi takvimde Tanzimat Fermanı’nın ilan edildiği 1839 yılından itibaren mart ayı, mali yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Miladi takvimle Rumi takvim arasında 584 yıllık fark vardır. Rumi takvim Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1980’li yıllara kadar mali işlerde kullanılmaya devam edilmiştir.

Miladi takvim

Günümüzde dünyada en yaygın kullanılan takvimdir. Bir yıl 365 gün 6 saattir. Başlangıç yılı olarak Hz. İsa’nın doğum yılı kabul edilir. Güneş yılı esaslı ilk takvimi Mısırlılar yapmış, Romalılar Mısır’ı işgal ettiklerinde gördükleri bu takvimi kullanmaya başlamışlardır. Roma İmparatorluğu Hristiyanlığı resmi dil olarak kabul ettikten sonra Papa 13. Gregorious (Gregoryen) günümüzdeki son şeklini vermiştir. Bu nedenle bu takvime “Gregoryen takvimi” de denir. Ülkemizde 1 Ocak 1926’dan itibaren “Miladi takvim” adıyla kullanılmaya başlanmıştır.