Sürtünme kuvveti, günlük hayatta karşılaştığımız en önemli kuvvetlerden biridir. Hareket halindeki cisimleri durduran ya da yavaşlatan bu kuvvet, cisimlerin yüzeyleri arasındaki etkileşim sonucu oluşur. Sürtünme kuvveti olmasaydı, cisimler durmaksızın hareket ederdi. Bu yazıda, sürtünme kuvvetinin ne olduğunu, nasıl oluştuğunu ve hangi özelliklere sahip olduğunu detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Özellikleri Testleri

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Özellikleri Ders Notu

Cisimle temas ettiği yüzey arasında oluşan ve cismin hareketini zorlaştıran kuvvete sürtünme kuvveti denir.

• Sürtünme kuvveti hareket yönüne daima zıttır.
• Sürtünme kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir.
• Sürtünme kuvveti pürüzlü yüzeylerde daha fazladır, az pürüzlü, kaygan yüzeylerde daha azdır.

Pürüzlü yüzeyler: Halı, toprak, çim saha

Pürüzsüz yüzeyler: Cam, buz, mermer, beton

Bisikleti toprak zeminde sürmek, beton zeminde sürmekten daha zordur. Çünkü toprak zemin beton zemine göre daha pürüzlüdür ve sürtünme daha fazladır. Bu da hareketi zorlaştırır.

Sürtünme kuvvetinin azaltılmasına örnekler;
Valizlerin sürtünmesini azaltmak için altına tekerler takılmıştır. Böylece daha kolay hareket ettirilebilir.
Kapıların gıcırdamasını engellemek için kapı menteşeleri yağlanır.
Makine parçalarının aşınmasını önlemek için yağ kullanılır.
Pürüzlü yüzeyler zımparalanarak düzeltilir.

Sürtünme kuvvetinin artırılmasına örnekler;
Arabanın tekerleklerine zincir takılarak sürtünme arttırılır.
Kışın buzlu yollara kaymayı engellemek için kum dökülerek sürtünme arttırılır.
Botların altlarının tırtıklı olması sürtünmeyi artırarak kaymayı engeller.

Hava Ortamında Sürtünme
Havanın cisimlere uyguladığı sürtünme kuvvetine hava direnci denir. Koştuğumuzda havanın yüzümüze çarptığını daha iyi hissederiz.
Hava direnci cisimlerin hareketini engelleyici bir etkidir.
Hava direnci cisimlerin hareket yönüne ters yönde etki eder.
Cismin havada temas eden yüzeyi ne kadar genişse hava direnci o kadar fazla olur.
Örneğin; paraşütlerin yüzeylerinin büyük olması hava direncini artırarak paraşütçünün yere güvenli inmesini sağlar.
Uçakların ön kısımlarının sivri olması hava direncini azaltmak için yapılmıştır.

Su Ortamında Sürtünme Kuvveti
Suyun cisimlere uyguladığı sürtünme kuvvetine su direnci denir.
Su direnci, suyun içerisinde hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştırır.
Cisimlerin suya temas eden yüzeyi ne kadar büyükse su direnci o kadar fazladır.
Suda hareket eden araçlar tasarlarken su direnci dikkate alınır.
Su, cisimlere havadan daha fazla direnç uygular.
Örneğin; gemilerin ön kısımlarının V şeklinde olmasının nedeni, su direncini azaltmaktır.
Dalgıçların kullandıkları özel kıyafetler ve ellerini birleştirilerek suya atlamaları su direncini azaltmaya yöneliktir.

Sürtünmenin zararları;
Hareketi zorlaştırır.
Aşırı sürtünme ısınmaya ve yanmalara neden olur.
Sürtünme kuvveti cisimleri aşındırır, eskimesine neden olur.

Test Soruları ve Çözümleri

Soru 1:

Sürtünme kuvveti hangi durumda daha fazladır?

A) Kaygan bir buz üzerinde
B) Pürüzsüz bir cam yüzey üzerinde
C) Pürüzlü bir halı üzerinde
D) Su üzerinde

Çözüm:
Sürtünme kuvveti, pürüzlü yüzeylerde daha fazladır. Halı yüzeyi pürüzlü olduğundan sürtünme kuvveti burada daha fazla olacaktır.

Doğru cevap: C)

Soru 2:

Bir cismin hareketini durdurmaya çalışan kuvvet aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yer çekimi kuvveti
B) Sürtünme kuvveti
C) Manyetik kuvvet
D) Elektrik kuvveti

Çözüm:
Cisimlerin hareketini durdurmaya çalışan kuvvet sürtünme kuvvetidir. Sürtünme kuvveti, cisim ile yüzey arasındaki temas sonucunda oluşur ve harekete karşı koyar.

Doğru cevap: B)

Soru 3:

Bir öğrenci, masanın üzerinde bir kitabı ittiğinde kitap yavaşlayarak duruyor. Bu durumda kitabın yavaşlayıp durmasına hangi kuvvet sebep olur?

A) Yer çekimi kuvveti
B) Sürtünme kuvveti
C) Elektriksel kuvvet
D) Manyetik kuvvet

Çözüm:
Kitabın masanın üzerinde yavaşlayıp durmasına sebep olan kuvvet sürtünme kuvvetidir. Masa ile kitap arasındaki temas sürtünme kuvvetini oluşturur ve kitap hareketini yavaşlatır.

Doğru cevap: B)

Soru 4:

Sürtünme kuvveti hangi durumda daha az olur?

A) Arabanın lastiklerinin asfalt üzerindeki hareketi
B) Buz pateni yapılan buz üzerinde
C) Halının üzerine bırakılan bir topun hareketi
D) Kumlu bir yolda yürüyen bir kişinin ayakları

Çözüm:
Sürtünme kuvveti, kaygan ve düz yüzeylerde daha azdır. Buz yüzeyi kaygan olduğu için sürtünme kuvveti burada daha az olur.

Doğru cevap: B)

Soru 5:

Sürtünme kuvvetiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Sürtünme kuvveti sadece zararlıdır.
B) Sürtünme kuvveti her zaman harekete yardımcı olur.
C) Sürtünme kuvveti cisimlerin durmasına sebep olabilir.
D) Sürtünme kuvveti sadece pürüzsüz yüzeylerde oluşur.

Çözüm:
Sürtünme kuvveti cisimlerin durmasına sebep olabilir. Bu kuvvet, hareketi yavaşlatır ve durdurur.

Doğru cevap: C)