Sürtünme kuvveti, günlük hayatta karşılaştığımız en önemli kuvvetlerden biridir. Hareket halindeki cisimleri durduran ya da yavaşlatan bu kuvvet, cisimlerin yüzeyleri arasındaki etkileşim sonucu oluşur. Sürtünme kuvveti olmasaydı, cisimler durmaksızın hareket ederdi. Bu yazıda, sürtünme kuvvetinin ne olduğunu, nasıl oluştuğunu ve hangi özelliklere sahip olduğunu detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Özellikleri Ders Notu

Cisimle temas ettiği yüzey arasında oluşan ve cismin hareketini zorlaştıran kuvvete sürtünme kuvveti denir.

• Sürtünme kuvveti hareket yönüne daima zıttır.
• Sürtünme kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir.
• Sürtünme kuvveti pürüzlü yüzeylerde daha fazladır, az pürüzlü, kaygan yüzeylerde daha azdır.

Pürüzlü yüzeyler: Halı, toprak, çim saha

Pürüzsüz yüzeyler: Cam, buz, mermer, beton

Bisikleti toprak zeminde sürmek, beton zeminde sürmekten daha zordur. Çünkü toprak zemin beton zemine göre daha pürüzlüdür ve sürtünme daha fazladır. Bu da hareketi zorlaştırır.

Sürtünme kuvvetinin azaltılmasına örnekler;
Valizlerin sürtünmesini azaltmak için altına tekerler takılmıştır. Böylece daha kolay hareket ettirilebilir.
Kapıların gıcırdamasını engellemek için kapı menteşeleri yağlanır.
Makine parçalarının aşınmasını önlemek için yağ kullanılır.
Pürüzlü yüzeyler zımparalanarak düzeltilir.

Sürtünme kuvvetinin artırılmasına örnekler;
Arabanın tekerleklerine zincir takılarak sürtünme arttırılır.
Kışın buzlu yollara kaymayı engellemek için kum dökülerek sürtünme arttırılır.
Botların altlarının tırtıklı olması sürtünmeyi artırarak kaymayı engeller.

Hava Ortamında Sürtünme
Havanın cisimlere uyguladığı sürtünme kuvvetine hava direnci denir. Koştuğumuzda havanın yüzümüze çarptığını daha iyi hissederiz.
Hava direnci cisimlerin hareketini engelleyici bir etkidir.
Hava direnci cisimlerin hareket yönüne ters yönde etki eder.
Cismin havada temas eden yüzeyi ne kadar genişse hava direnci o kadar fazla olur.
Örneğin; paraşütlerin yüzeylerinin büyük olması hava direncini artırarak paraşütçünün yere güvenli inmesini sağlar.
Uçakların ön kısımlarının sivri olması hava direncini azaltmak için yapılmıştır.

Su Ortamında Sürtünme Kuvveti
Suyun cisimlere uyguladığı sürtünme kuvvetine su direnci denir.
Su direnci, suyun içerisinde hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştırır.
Cisimlerin suya temas eden yüzeyi ne kadar büyükse su direnci o kadar fazladır.
Suda hareket eden araçlar tasarlarken su direnci dikkate alınır.
Su, cisimlere havadan daha fazla direnç uygular.
Örneğin; gemilerin ön kısımlarının V şeklinde olmasının nedeni, su direncini azaltmaktır.
Dalgıçların kullandıkları özel kıyafetler ve ellerini birleştirilerek suya atlamaları su direncini azaltmaya yöneliktir.

Sürtünmenin zararları;
Hareketi zorlaştırır.
Aşırı sürtünme ısınmaya ve yanmalara neden olur.
Sürtünme kuvveti cisimleri aşındırır, eskimesine neden olur.